آیا اطلاعی از عوارض استرس زیاد بر بدن دارید؟
امروزه استرس به یکی از رایجترین مشکلات روانی تبدیل شده است. تقریباً همهی ما در مقطعی از زندگی، استرس را تجربه میکنیم. گاهی کمی استرس میتواند مفید باشد و انگیزهی ما رابرای رسیدن به اهداف افزایش دهد، اما استرس مزمن و طولانیمدت پیامدهای مخربی بر سلامتی جسم و روان ما خواهد داشت.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید استرس تنها یک حالت روحی نیست، بلکه با ایجاد تغییرات هورمونی و عصبی در بدن، میتواند کارکرد ارگانهای مختلف مانند قلب، ریهها، معده و حتی پوست را مختل کند. در ادامه به بررسی دقیقتر تاثیر استرس بر بدن خواهیم پرداخت.با ما همراه باشید.
علائم استرس
استرس علائم گوناگونی دارد که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. این علائم را میتوان به چند دسته تقسیم کرد:
علائم جسمی:
- احساس خستگی مداوم
- سردرد
- درد عضلانی، بهویژه درد گردن و شانهها
- مشکلات گوارشی نظیر نفخ، اسهال یا یبوست
- تپش قلب یا درد قفسه سینه
- تغییر اشتها (پرخوری یا بیاشتهایی)
- ضعف سیستم ایمنی و مستعد شدن به بیماریها
علائم روانی:
- مشکل در تمرکز و حافظه
- بیقراری و تحریکپذیری
- اضطراب و نگرانی مفرط
- عصبانیت و پرخاشگری
- غمگینی و افسردگی
- احساس ناامیدی و درماندگی
علائم رفتاری:
- اختلال خواب (بیخوابی یا پرخوابی)
- روی آوردن به مواد مخدر، الکل یا سیگار
- کنارهگیری از دیگران و فعالیتهای اجتماعی
- غفلت از مسئولیتها در محل کار یا خانه
- بینظمی و فراموشکاری
اگر شما هم چنین علائمی را در خود میبینید، ممکن است در معرض استرس مزمن باشید. البته داشتن برخی از این نشانهها طبیعی است، اما اگر علائم شدید باشند یا مدت زیادی ادامه یابند، بهتر است به فکر راهی برای مدیریت استرستان باشید. در غیر این صورت، ممکن است استرس بر سلامت جسمی و روانی شما اثر منفی بگذارد.
عوارض استرس بر ارگانهای مختلف بدن
استرس نه تنها حال ما را بد میکند، بلکه میتواند کارکرد طبیعی اندامهای مختلف بدن را مختل کند و حتی بیماریهای جدی ایجاد نماید. در ادامه به بررسی اثرات استرس بر سیستمهای عمدهی بدن میپردازیم.
سیستم گوارش
دستگاه گوارش یکی از نخستین قربانیان استرس است. تحت فشار عصبی، عضلات دستگاه گوارش منقبض میشوند و حرکات روده نامنظم میگردد. این امر میتواند موجب نفخ، درد شکم، سوزش سردل، اسهال، یبوست یا حتی سندروم رودهی تحریکپذیر (IBS) شود.
استرس با افزایش ترشح اسید معده، خطر ابتلا به زخمهای گوارشی را بالا میبرد. مطالعات نشان دادهاند که استرس یکی از عوامل اصلی در ابتلا و تشدید بیماریهای التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون است.
محور مغز-روده نیز متأثر از استرس است. وجود گیرندههای هورمونی و عصبی در دستگاه گوارش به این معناست که حالت روحی ما مستقیماً بر عملکرد روده اثر میگذارد. به همین دلیل، در مواقع اضطراب و تنش دچار دلآشوبه میشویم.
برای مقابله با تاثیر استرس بر دستگاه گوارش، علاوه بر مدیریت استرس، باید به تغذیهی سالم روی آورد. خوردن وعدههای منظم، پرهیز از غذاهای محرک مانند فستفود و کافئین، و افزایش مصرف فیبر میتواند به بهبود سلامت گوارش کمک کند. در صورت نیاز، میتوان از مکملهای پروبیوتیک و آنزیمهای گوارشی هم استفاده نمود.
سیستم تنفسی
شاید برایتان عجیب باشد که استرس چه ربطی به تنفس دارد، اما واقعیت این است که سیستم تنفسی نیز به شدت تحت تأثیر فشارهای روانی قرار میگیرد. وقتی استرس داریم، تنفس ما سریعتر و سطحیتر میشود. این نوع تنفس موجب کاهش اکسیژنرسانی به بافتها میگردد و میتواند باعث سرگیجه، تپش قلب و حتی حملات پانیک شود.
استرس همچنین میتواند آسم و سایر مشکلات تنفسی را تشدید کند. در شرایط استرس، مجاری هوایی منقبض میشوند و ظرفیت ریهها کاهش مییابد. این وضعیت برای افراد مبتلا به آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) بسیار خطرناک است و حتی میتواند به بستری شدن در بیمارستان منجر شود.
علاوه بر این، استرس با تضعیف سیستم ایمنی بدن، احتمال ابتلا به عفونتهای تنفسی نظیر سرماخوردگی، برونشیت و ذاتالریه را افزایش میدهد. بهویژه در افراد سیگاری که دخانیات و استرس اثر تخریبی مضاعفی بر ریههای آنها دارد.
برای مراقبت از سیستم تنفسی در برابر استرس، باید سعی کنیم به شیوهی صحیح نفس بکشیم. تنفس عمیق شکمی تمرین مفیدی است که با افزایش جریان اکسیژن، به کاهش تنش کمک میکند. همچنین ورزش منظم و پرهیز از دخانیات و آلایندههای هوا در تقویت ریهها موثر است. در صورت داشتن مشکلات حاد تنفسی حتماً باید به پزشک مراجعه کرد.
سیستم قلبیعروقی
قلب مهمترین عضو بدن و یکی از اصلیترین اهداف استرس مزمن است. وقتی بدن در حالت استرس قرار میگیرد، قلب سریعتر میتپد و فشار خون بالا میرود. اگر این وضعیت مدام تکرار شود، میتواند به رگهای خونی و ماهیچهی قلب آسیب برساند و زمینه را برای بیماریهای خطرناک فراهم کند.
مطالعات متعددی ارتباط استرس را با افزایش خطر فشار خون بالا، سخت شدن شریانها (آترواسکلروز)، نارسایی قلبی، آریتمی و حتی حملهی قلبی و سکتهی مغزی نشان دادهاند. استرس با بالا بردن سطح قند خون، چربیهای مضر و مولکولهای التهابی در خون، شرایط را برای تصلب شرایین و گرفتگی عروق مستعد میکند.
افراد پراسترس اغلب سبک زندگی ناسالمی دارند. مصرف سیگار و الکل، تغذیهی نامناسب، اضافهوزن و کمتحرکی از جمله عادات غلطی هستند که هم از استرس ناشی میشوند و هم به نوبهی خود استرس بیشتر و مشکلات قلبی را تشدید میکنند.
سیستم عصبی
مغز و اعصاب مرکز فرماندهی بدن هستند و استرس تأثیر عمیقی بر آنها میگذارد. مغز ما دارای سیستمی به نام «محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال» (HPA) است که مسئول پاسخ به استرس است. وقتی استرس طولانی یا شدید باشد، این محور بیش از حد تحریک میشود و میتواند به ساختار و عملکرد مغز آسیب بزند.
یکی از مناطق آسیبپذیر، هیپوکامپ است. این بخش از مغز نقش مهمی در حافظه و یادگیری دارد. مطالعات حیوانی نشان دادهاند استرس مزمن با افزایش سطح کورتیزول، میتواند به سلولهای عصبی هیپوکامپ آسیب برساند و حتی آنها را از بین ببرد. در انسان هم دیده شده افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) حجم هیپوکامپ کوچکتری دارند.
قشر پرهفرونتال هم که مسئول تفکر منطقی، حل مسئله و تصمیمگیری است، در معرض آسیب استرس قرار دارد. اختلال در این ناحیه میتواند به نقص در عملکردهای اجرایی مغز بینجامد.
علاوه بر آسیب مستقیم به مغز، استرس با ایجاد التهاب عصبی نیز بر کارکرد شناختی و روانی اثر میگذارد. استرس باعث افزایش سیتوکینهای التهابی در مغز میشود که با اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب مرتبط است. حتی برخی بیماریهای عصبی نظیر آلزایمر و پارکینسون هم ممکن است با التهاب ناشی از استرس تشدید شوند.
اما خبر خوب این است که مغز توانایی شگفتانگیزی در ترمیم خود دارد. این پدیده «نوروپلاستیسیتی» نام دارد. با کاهش استرس، مغز میتواند مسیرهای عصبی جدیدی ایجاد کند و آسیبهای وارده را تا حد زیادی جبران نماید. فعالیتهای محرک مغز مانند ورزش، مطالعه، یادگیری مهارتهای جدید و معاشرت اجتماعی در کنار تمرینات آرامسازی ذهن مثل مدیتیشن، میتوانند به بازسازی مغز کمک شایانی کنند.
سیستم غدد و هورمونها
غدد درونریز شبکهای ظریف و پیچیده در بدن هستند که با ترشح هورمونها، نقش حیاتی در تنظیم فعالیتهای حیاتی ایفا میکنند. متأسفانه، استرس مزمن میتواند با ایجاد اختلال در تعادل هورمونی، کارکرد این سیستم ظریف را مختل سازد.
مهمترین غدهای که تحت تأثیر استرس قرار میگیرد، غدهی فوق کلیوی است. این غده با دریافت پیام از هیپوتالاموس، هورمونهای استرس یعنی کورتیزول، آدرنالین و نورآدرنالین را ترشح میکند. اگر فرد به طور مداوم در معرض استرس باشد، غدهی فوق کلیوی بیش از حد تحریک میشود و با ترشح بیش از اندازهی کورتیزول میتواند اثرات مخربی بر بدن بگذارد.
کورتیزول بهطور طبیعی نقش مهمی در تنظیم متابولیسم، سیستم ایمنی و حافظه دارد، اما افزایش مزمن آن میتواند موجب عوارضی نظیر:
- مقاومت به انسولین و افزایش خطر دیابت
- تجمع چربی در ناحیهی شکم و چاقی
- تضعیف سیستم ایمنی و مستعد شدن به عفونتها
- پوکی استخوان
- افزایش فشار خون
- آسیب به مغز و اختلال حافظه
استرس همچنین میتواند عملکرد سایر غدد مانند تیروئید و گنادها (تخمدانها و بیضهها) را دچار اختلال کند. در زنان، استرس گاهی با تغییر در سطح هورمونهای جنسی، باعث بینظمی قاعدگی، سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)، کاهش میل جنسی و حتی ناباروری میشود. در مردان هم ممکن است سطح تستوسترون را کاهش دهد و مشکلات جنسی ایجاد کند.
پوست و مو
شاید تصور کنید که پوست و مو از گزند استرس در امان هستند، اما حقیقت این است که سلامت و زیبایی ظاهری ما نیز با استرس گره خورده است. پوست بزرگترین عضو بدن و یک سد دفاعی مهم در برابر محیط خارج است، اما استرس میتواند این سد را تضعیف کند.
وقتی استرس داریم، بدن مقادیر زیادی کورتیزول تولید میکند. این هورمون میتواند به چند طریق بر پوست اثر بگذارد:
- تحریک غدد چربی و افزایش تولید سبوم که منجر به جوش و آکنه میشود.
- کاهش تولید هیالورونیک اسید و کلاژن که پوست را خشک، چروکیده و کدر میکند.
- مهار ترمیم سلولهای پوستی و کُند کردن بهبود زخمها
- تضعیف سیستم ایمنی پوست و افزایش احتمال عفونتها و التهابات پوستی
استرس با ایجاد انقباض در عضلات صورت، میتواند باعث بروز خطوط اخم و چینوچروک در پیشانی، دور چشمها و گوشهی لبها شود. برخی از بیماریهای پوستی مانند اگزما، پسوریازیس، روزاسه و حتی کهیر نیز ممکن است در اثر استرس ایجاد شده یا تشدید شوند.
اما تأثیر استرس بر مو نیز قابل توجه است. فولیکولهای مو به هورمونهای استرس حساس هستند. استرس حاد یا مزمن میتواند چرخهی رشد طبیعی مو را مختل کند. در شرایط استرس، تعداد زیادی از موها وارد فاز استراحت (تلوژن) میشوند و پس از مدتی میریزند. این پدیده «ریزش مو ناشی از استرس» یا آلوپسی نام دارد. علاوه بر ریزش، استرس میتواند باعث نازک و شکننده شدن موها، ظهور زودرس موهای سفید، و حتی طاسی شود.
برای مقابله با اثرات استرس بر پوست و مو، باید در وهلهی اول سطح استرس را مدیریت کرد. تکنیکهای آرامسازی مثل تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن در این زمینه مفید هستند. خواب کافی و ورزش منظم نیز به حفظ سلامت پوست کمک میکنند. یک رژیم غذایی سرشار از میوهها، سبزیجات، پروتئینهای سالم و اسیدهای چرب امگا-۳ برای پوست و مو ضروری است.
در مراقبت خارجی از پوست، باید از محصولات ملایم استفاده کرد و از مواد تحریککننده مثل الکل و مواد شیمیایی قوی پرهیز نمود. کرمهای مرطوبکننده و ضدآفتاب مناسب هم از ملزومات یک روتین پوستی سالم هستند. در مورد مو، شستشو و شانه کردن ملایم، خشک کردن طبیعی، و پرهیز از حرارت و مواد شیمیایی زیاد توصیه میشود. اگر با وجود رعایت این نکات، باز هم دچار مشکلات پوستی یا ریزش شدید مو هستید، مشورت با یک متخصص پوست و مو میتواند راهگشا باشد.
سیستم ایمنی
شاید بارزترین تأثیر استرس بر بدن، تضعیف سیستم ایمنی باشد. سیستم ایمنی سپر دفاعی ماست که با عوامل بیماریزا مبارزه میکند و سلامت ما را حفظ مینماید. متأسفانه استرس مداوم میتواند این سپر را از کار بیندازد و زمینه را برای بروز انواع بیماریها فراهم کند.
وقتی در شرایط استرسزا قرار میگیریم، بدن ما مقادیر زیادی کورتیزول ترشح میکند. کورتیزول در کوتاه مدت نقش محافظتی دارد، اما در درازمدت عملکرد سیستم ایمنی را مهار میکند. این هورمون باعث کاهش تولید و فعالیت سلولهای ایمنی مهمی مانند لنفوسیتها، ماکروفاژها و سلولهای کشندهی طبیعی میشود. در نتیجه، بدن در برابر عفونتهای ویروسی، باکتریایی و قارچی آسیبپذیرتر میگردد.
تحقیقات نشان دادهاند افرادی که استرس بالایی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرماخوردگی، آنفلوآنزا، تبخال، عفونتهای تنفسی و حتی کووید-۱۹ هستند. حتی اگر واکسن آنفلوآنزا هم زده باشند، سطح آنتیبادیهای محافظتی در بدنشان پایینتر است. زخمها و جراحات در افراد پراسترس دیرتر بهبود مییابند و احتمال عفونت بعد از عمل در آنها بیشتر است.
علاوه بر مهار ایمنی، استرس میتواند با ایجاد التهاب مزمن، فرد را مستعد ابتلا به بیماریهای خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، کولیت اولسراتیو و مالتیپل اسکلروزیس کند. در این بیماریها، سیستم ایمنی به اشتباه به بافتهای سالم بدن حمله میکند و باعث تخریب آنها میشود.
برای تقویت سیستم ایمنی در برابر استرس، باید شیوهی زندگی سالم در پیش گرفت. خواب منظم و کافی بسیار مهم است، چون کمبود خواب با کاهش سلولهای ایمنی مرتبط است. تغذیهی غنی از مواد مغذی، بهویژه ویتامینهای C و D، روی، پروبیوتیکها و آنتیاکسیدانها نیز نقش محوری در پشتیبانی از سیستم ایمنی دارد. ورزش متوسط و منظم هم با تقویت گردش خون و لنف، دفاع بدن را تقویت میکند.
سیستم تولیدمثل
شاید کمتر به این فکر کرده باشید که استرس چگونه بر سلامت جنسی و تولیدمثل اثر میگذارد. اما حقیقت این است که استرس یکی از دشمنان خاموش باروری و کیفیت زندگی جنسی زوجهاست. غدد جنسی ما با سیستم عصبی و غدد درونریز در ارتباط تنگاتنگ هستند و بهشدت از نوسانات هورمونی ناشی از استرس متأثر میشوند.
در زنان، استـرس با تأثیر بر هیپوتالاموس و تغییر ترشح هورمونهای جنسی، میتواند چرخهی قاعدگی را مختل کند و باعث قاعدگیهای نامنظم، دردناک یا حتی قطع قاعدگی (آمنوره) شود. کاهش سطح استروژن و پروژسترون در اثر استـرس گاهی موجب علائمی شبیه به یائسگی مثل گُرگرفتگی، خشکی واژن، نوسانات خلقی و کاهش تراکم استخوان میشود. همچنین استرس با ایجاد التهاب و اختلالات هورمونی، میتواند خطر ابتلا به سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) و آندومتریوز را افزایش دهد.
استـرس یکی از عوامل خطر مهم در ناباروری زنان است. مطالعات نشان دادهاند زنانی که استـرس بالایی دارند، هم احتمال بارداری طبیعی در آنها کمتر است و هم نتایج ضعیفتری در درمانهای کمک باروری مثل IVF دارند. حتی پس از بارداری هم استرس مادر میتواند خطر سقط، زایمان زودرس و نوزاد کموزن را افزایش دهد.
در مردان، استـرس حاد کوتاه مدت ابتدا با افزایش ترشح تستوسترون همراه است، اما در صورت تداوم استـرس، سطح این هورمون کاهش چشمگیری مییابد. تستوسترون پایین میتواند باعث مشکلاتی مانند کاهش میل جنسی، ناتوانی جنسی (اِرکتایل دیسفانکشن)، کاهش حجم و تعداد اسپرم، و حتی ناباروری شود. علاوه بر این، استـرس و اضطراب میتواند بر عملکرد جنسی مردان تأثیر منفی گذاشته و مشکلاتی نظیر انزال زودرس یا دیررس، درد هنگام مقاربت، و ناتوانی در رسیدن به ارگاسم را ایجاد کند.
حتی پس از لقاح هم استـرس پدر میتواند بر کیفیت جنین و سلامت نوزاد اثرگذار باشد. تحقیقات جدید نشان میدهد استـرس مزمن در مردان احتمالاً از طریق تغییر در اپیژنتیک اسپرم، میتواند مشکلات رشدی و عصبی-رفتاری را به نسل بعد منتقل کند.
برای مقابله با تأثیر استـرس بر سلامت تولیدمثل، زوجها باید با همکاری هم، تلاش کنند سطح استـرسشان را مدیریت کنند. برقراری ارتباط سالم، حمایت عاطفی متقابل، و تقسیم مسئولیتهای زندگی، در کاهش تنش بسیار مؤثر است. فعالیتهای لذتبخش، سرگرمیهای مشترک، روابط صمیمانه و رضایتبخش جنسی نیز میتوانند با ترشح اکسیتوسین، هورمون محبت، اثرات منفی استرس را جبران کنند.
روشهای مدیریت و کاهش استرس
با وجود همهی عوارض جسمی و روانی استـرس که به آنها اشاره شد، جای ناامیدی نیست. خوشبختانه راهکارهای متعددی برای مدیریت و کاهش استـرس وجود دارد که با تمرین و تداوم، میتوانند سپری محافظ در برابر آسیبهای استـرس ایجاد کنند. برخی از این روشهای مقابله با استرس عبارتند از:
- شناخت عوامل استـرسزا: گام نخست برای کنترل استـرس، شناسایی منابع آن در زندگی شماست. سعی کنید موقعیتها، افراد یا رویدادهایی را که برایتان استرسزا هستند، بشناسید و در صورت امکان، آنها را حذف یا محدود کنید.
- مدیریت زمان: یکی از شایعترین علل استـرس، احساس کمبود وقت و انباشت مسئولیتهاست. با برنامهریزی منظم، اولویتبندی کارها، و تفویض برخی وظایف، میتوانید بهطور مؤثرتری زمانتان را مدیریت کنید.
- ورزش منظم: ورزش یکی از بهترین راههای مقابله با استـرس است. فعالیت بدنی با آزادسازی اندورفینها، کاهش کورتیزول، بهبود خواب و تقویت اعتمادبهنفس، میتواند استـرس را کاهش دهد. حتی ۳۰ دقیقه پیادهروی روزانه هم مفید است.
- تغذیهی سالم: آنچه میخوریم، مستقیماً بر خلقوخو و توانایی مقابله با استـرس اثر میگذارد. یک رژیم غذایی سرشار از میوهها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین سالم و چربیهای مفید مثل امگا-۳، بدن را در برابر استرس مقاومتر میکند. در مقابل، افراط در مصرف قند، کافئین و غذاهای فرآوریشده استـرس را تشدید میکند.
- خواب کافی: کمبود خواب یکی از عوامل مهم در تشدید استـرس و اضطراب است. تلاش کنید هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابید و بهداشت خواب را رعایت کنید. داشتن یک روتین منظم خواب، خاموش کردن وسایل الکترونیکی قبل از خواب، و ایجاد یک محیط خواب آرام و تاریک میتواند کیفیت خواب را بهبود بخشد.
- تکنیکهای آرامسازی: فنونی مانند تنفس عمیق شکمی، ریلکسیشن پیشرونده عضلانی، تجسم هدایتشده، مدیتیشن و یوگا، با کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک، به کاهش علائم فیزیولوژیک استرس کمک میکنند.
- معاشرت و حمایت اجتماعی: حفظ روابط نزدیک با خانواده و دوستان، و برخورداری از شبکهی حمایتی قوی، سپر محافظی در برابر استـرس است. وقتی احساس تنهایی یا غرقشدن در مشکلات میکنید، درمیان گذاشتن احساساتتان با یک دوست یا عضو خانواده میتواند بار روانیتان را سبک کند.
- خودمراقبتی و تفریح: برای کاهش استـرس، مهم است که بهطور منظم زمانی را به فعالیتهای لذتبخش و آرامشدهنده اختصاص دهید. این فعالیتها میتواند هر چیزی باشد که از آن لذت میبرید، مثل خواندن یک کتاب، گوش دادن به موسیقی، استحمام طولانی، باغبانی، نقاشی یا وقت گذراندن با حیوان خانگی.
- تغییر طرز فکر: بخش زیادی از استـرس ما ناشی از طرز فکر و برداشت ماست. تلاش برای پذیرش مسائلی که خارج از کنترل ما هستند، نگاه مثبت و خوشبینانه به مشکلات، تمرکز بر نعمتها بهجای کمبودها، و شکرگزاری، میتواند به سازگاری بهتر با استـرس کمک کند.
- کمک گرفتن از متخصص: اگر با وجود تلاش برای مدیریت استـرس، همچنان احساس غرقشدگی یا عدم کنترل دارید، مشورت با یک روانشناس یا مشاور میتواند بسیار مفید باشد. درمانهای روانشناختی مانند شناختدرمانی و رفتاردرمانی، مهارتهای مقابله با استـرس را تقویت میکنند. در موارد شدید، ممکن است پزشک داروهایی برای بهبود علائم استرس تجویز کند.
جمعبندی
استـرس یک واقعیت اجتنابناپذیر در زندگی امروزی است، اما نکتهی کلیدی، مدیریت آن است. همانطور که در این مقاله بررسی شد، استـرس مزمن و کنترلنشده میتواند آسیبهای جدی به سلامت جسمی و روانی ما وارد کند. از عملکرد مغز و قلب گرفته تا دستگاه گوارش، سیستم ایمنی و غدد درونریز، تقریباً هیچ عضو و دستگاهی در بدن از گزند استرس در امان نیست.
با این حال، خبر خوب این است که ما میتوانیم با اتخاذ یک سبک زندگی سالم و راهبردهای مؤثر مقابله با استـرس، از خود در برابر این آسیبها محافظت کنیم. ورزش منظم، تغذیهی سالم، خواب کافی، فنون آرامسازی و حمایت اجتماعی، همگی سلاحهای قدرتمندی در زرادخانهی ما برای مبارزه با استـرس هستند.
مهمتر از همه، باید به یاد داشته باشیم که استرس یک مسابقه یا مبارزه نیست. گاهی اوقات، تسلیم شدن و پذیرش شرایطی که نمیتوانیم تغییر دهیم، خود نوعی پیروزی است. با مهربانی و شفقت نسبتبه خود، و جستجوی معنا و هدف در زندگی، میتوانیم تابآوری خود را در برابر استـرسهای زندگی افزایش دهیم./۳۴۰۸۴۲
نظرات