انواع بیماری طاعون و علائم هر کدام

انواع بیماری طاعون و علائم هر کدام

بیماری طاعون یک بیماری واگیردار عفونی مشترک بین انسان و حیوان است که عامل آن باکتری باسیل یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) است که انواع ریوی و عفونتی خونی و خیارکی تفسیم بندی میشود

طاعون می‌تواند بر اساس علائم و کارکرد به سه شکل کلی در انسان ظاهر شود که نرخ مرگ و میر در دو نوع عفونتی خون و ریوی، بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد استباکتری یرسینیا پستیس در سال ۱۸۹۴، پس از سال‌ها پژوهش، توسط الکساندر یرسین در انستیتو پاستور کشف شد.

تاریخچه شیوع بیماری طاعون در جهان

این بیماری کشنده بارها در طول تاریخ باعث بحران‌های شدید اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شده‌است. از دوران باستان تا کشف علتِ این بیماری در سال ۱۸۹۴، چندین بار همه‌گیری طاعون، سراسر اروپا، آسیا و آفریقا را فراگرفته است.

طاعون در ایران

در سال‌های ۶۲۷–۶۲۸ میلادی، «طاعون شیرویه» سراسر استان‌های باختری شاهنشاهی ساسانیان، بویژه میان‌رودان را در هم نوردید و باعث کشتن نیمی از جمعیت آن استان‌های شاهنشاهی و از جمله شاهنشاهِ ساسانی شد.

در تاریخِ ایران،بیماری طاعون به‌طور متناوب شیوع پیدا کرده و باعث کشتن تعدادِ زیادی از مردمِ شهرهای مختلف شده‌است.
از جمله، در سال‌های ۱۱۵۱–۱۱۵۲ شمسی، همه‌گیری «طاعون خیارکی در ایران» منجر به مرگ حدود ۲ میلیون نفر شد.

طاعون سیاه چیست

در قرن ۱۳۰۰ میلادی، شیوع طاعون خیارکی که به «طاعون سیاه» معروف شد، به مرگ بیش از ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر از مردم ارواسیا منجر گردید.تخمین زده می‌شود که یک سوم جمعیت ایران در آن زمان کشته شدند.

راه انتقال بیماری طاعون به انسان

راه‌های دیگر ابتلا به طاعون، گازگرفتگی از طریق جوندگان یا خوردن جاندار مبتلا به طاعون است. انتقال طاعون از انسان به انسان هم از طریق تماس و تنفس (در صورتی که فرد بیمار به طاعون ریوی مبتلا باشد) انجام می‌گیرد.

انواع بیماری طاعون

طاعون می‌تواند بر اساس علائم و کارکرد به سه شکل کلی در انسان ظاهر شود که نرخ مرگ و میر در دو نوع عفونتی خون و ریوی، بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد است

طاعون خیارکی یا طاعون سیاه

با ظهور خیارک‌ها روی بدن شروع میشود که متداول‌ترین حالت این بیماری است که طی نیش کک یا گازگرفتگی توسط موش آلوده به باسیل به وجود می‌آید.
طاعون ابتدا باعث مرگ تعداد بسیار زیادی از موش‌ها می‌شود؛ بنابراین، کک‌ها به دنبال میزبان دیگر، به انسان‌ها یا حیوانات خانگی حمله کرده و باعث آلودگی آن‌ها می‌شوند.

دورهٔ نهفتگی بیماری بین دو تا شش روز طول می‌کشد. سپس علایم اولیه، یعنی لرز و تب بالا، سرگیجه، درد شدید عضلات و مفاصل، کوفتگی و سر درد ظاهر می‌شوند.

پس از ۲۴ ساعت، خیارکهایی بر روی بدن بیمار به‌وجود می‌آیند. خیارک‌ها غدد لنفاوی هستند که متورم شده‌اند. این خیارک‌ها معمولاً در اطراف ناحیهٔ نیش کک ظاهر می‌شوند و به تدریج بزرگ می‌شوند و بسیار دردناک و حساس هستند.

از علایم دیگر کم‌شدن آب بدن و عطش دایمی بیمار است. درصورتی که بیمار به‌موقع تحت علاج قرار نگیرد، علایم هشدار دهنده‌ای همچون افزایش تعداد ضربان‌های قلب، آشفتگی و هذیان ظاهر می‌شوند.

در این صورت بیمار پس از ۳۶ ساعت می‌میرد. البته بین ۲۰ تا ۴۰٪ این بیماران ممکن است به‌طور ناگهانی، پس از یک دورهٔ نقاهت طولانی، از مرگ نجات یابند.

طاعون عفونتی خون

این نوع که به سپتیسمیک نیز مشهور است، بین ۱۰ تا ۲۰٪ طاعونها را تشکیل می‌دهد. طاعون عفونتی خون در ادامهٔ طاعون خیارکی به‌وجود آمده و نوع شدید شدهٔ آن است که طی تکثیر زیاد باسیل‌ها در دستگاه گردش خون، به صورت بیماری بروز می‌کند.

این حالت هنگامی رخ می‌دهد که سیستم دفاعی غدد لنفاوی و سایر دفاع‌های بدن فعال شده‌باشد. ممکن است خیارک‌های تشکیل شده آن‌قدر ریز باشند که دیده نشوند.

این نوع طاعون باعث تورم میوکارد قلب و افزایش حجم آن و تخریب بافت‌های کبد و طحال شود. افراد مبتلا به این نوع طاعون، دچار سرگیجه، حالت تهوع، اسهال، دردهای عضلانی وحشتناک، تخریب بافت‌ها و کاهش زیاد فشار خون می‌شوند.

طاعون ریوی

طاعون ریوی یا پنومونیک نسبت به خیارکی نادر است اما به شدت مسری و به مراتب کشنده‌تر است. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که باسیل یرسینیا پستیس مستقیماً از طریق ریه وارد بدن می‌شود (نه از طریق پوست).

می‌تواند از طریق راه تنفسی، از بیماری که به طاعون خیارکی دچار است به فرد سالم منتقل شود.

سرایت به بیماری از راه تماس با مایعات و لباس‌های آلوده به باسیل یا تنفس قطرات معلق در هوا، که با عطسه یا سرفهٔ بیماران به محیط بیرون راه می‌یابند، انجام می‌گیرد.

در این حالت، دورهٔ نهفتگی بیماری چند ساعت بیش‌تر طول نمی‌کشد. اولین علایم، تب، سرفهٔ شدید، اختلال در تنفس و استفراغ خون چرک‌آلود می‌باشد.

فرد بیمار می‌تواند به حالت کما نیز برود. طاعون ریوی، حتی با درمان آنتی‌بیوتیکی نیز بسیار کشنده‌است و فرد را در حد اکثر سه روز از پای درمی‌آورد.

به علاوه این سه نوع، انواع دیگری که زیر مجموعه موارد بالا می‌شوند نیز شناسایی شده‌اند، از جمله طاعون حلقی که نوع نا شایع طاعون است و طاعون مننژ که ایجاد مننژیت می‌کند.

آیا واکسن طاعون وجود دارد‌؟

برای جلوگیری از ابتلا به طاعون خیارکی یک واکسن وجود دارد ولی تنها برای کسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که احتمال بالایی برای ابتلا به طاعون داشته باشند؛ مثل سربازان (در بعضی شرایط) یا افرادی که با حیوانی سروکار دارند که احتمال آلوده بودن آن‌ها بالاست.

این واکسن برای مؤثر بودن باید با دوز بالا تزریق شود و هر چند وقت یک بار یادآوری شود؛ به همین دلیل باعث بروز آثار جانبی می‌شود. این واکسن در دسترس عموم قرار ندارد و دیگر ساخته نمی‌شود. از سال ۲۰۰۵ واکسن‌های جدیدی در کانادا تحت آزمایش هستند

در ایرانِ دوران صفویه و قاجاریه، بیماری طاعون چندین بار شیوع پیدا کرد و باعث کشتن تعدادِ زیادی از مردمِ شهرهای مختلف

علائم مشترک انواع بیماری طاعون

• تپش قلب یکی از علائم طاعون است.

• زخم در محل گزش کک در پوست انسان

• بزرگی غدد لنفاوی ران وکشاله ران (خیارک طاعونی)

• کاهش فشار خون

• سردرد

• استفراغ و داشتن درد شکم نیز از نشانه های بیماری طاعون می باشد.

• تب و لرز

• خونریزیهای زیر پوستی

• بیقراری

• هذیان

• عفونت ریه ها و عفونت خون نیز از علایم طاعون هستند.

راههای انتقال

* انتقال طاعون از طريق تماس با كك آلوده

* از طريق تماس مستقيم با انسانهاي مبتلا به طاعون ريوي
* در اثر تماس و دستکاري نسوج حيوانات آلوده و محيط كشت باسيل طاعون

* انتقال بیماری طاعون در اثر تماس با گربه هاي آلوده به پنوموني طاعونی

* منتقل شدن طاعون در اثر تماس با شپش و كنه آلوده

* انتشار عمدي بیماری طاعون از طريق افشانه هاي آلوده در حملات بيوتروريستي

* انسان، با قرار گرفتن در چرخه انتقال حيواني طاعون و يا با ورود حيوانات وحشي آلوده يا كك آنها به اجتماعات انساني، به بیماری طاعون، مبتلا مي شود و حيوانات اهلي نيز ممكن است كك آلوده به طاعون جوندگان را به منازل، منتقل كنند.

* آلودگي شديد جوندگان شهري، موجب همه گيري حيواني و انساني طاعون مي شود و انسان، نقش ميزبان اتفاقي را ايفاء مي كند.

* پستانداران گوشتخوار، نظير سگ و گربه و بسياري از گوشتخواران ديگر، در كانونهاي بومي و همه گير طاعون، مثبت هستند و اين تغييرات سرمي، در اثر خوردن جوندگان مبتلا به طاعون، حاصل مي شود.

گربه هاي اهلي و سگها مي توانند وسيله اي جهت انتقال بیماری طاعون، به انسانها به حساب آيند و اين حيوانات در اغلب موارد، جوندگان آلوده را به محيط خانه مي آورند. از طريق ترشحات آبسه هاي زير پوستي، ترشحات دستگاه تنفسي ناشي از پنوموني، انتقال مكانيكي بوسيله گازگرفتن و چنگ زدن و ترشحات دهاني حلقي ناشي از كلونيزاسيون يرسينيا پستيس، به طور مستقيم، باعث آلودگي انسان به طاعون مي گردند.

پیشگیری از طاعون

بهترین راه پیشگیری از بیماری طاعون، کنترل جوندگان و ایمن سازی جمعیت مورد نظر و در معرض خطر است. استفاده از حشره کش و واکسن طاعون نیز برای پیشگیری از طاعون مفید واقع می شود.

درمان بیماری طاعون

امروزه با استفاده از آنتی‌بیوتیک می توان بیماری طاعون را درمان کرد، اما تا قرن نوزدهم، درمانی حقیقی برای طاعون وجود نداشت و تنها با کشف باسیل یرسینیا پستیس در سال ۱۸۹۴، دانشمندان در صدد درمان طاعون بر آمدند.

امروزه با استفاده از آنتی‌بیوتیک می توان بیماری طاعون را درمان کرد و از میزان مرگ و میر ناشی از بیماری کاست از جمله آنتی بیوتیک های موثر بر بیماری طاعون می توان به استرپتومایسین، تتراسایکلین، کلرامفنیکل، کوتویموکسازول، سولفا دیازین اشاره کرد.

عوارض بیماری طاعون

– آبسه مغزی و مننژیت از عوارض طاعون می باشند.

– از عوارض بیماری طاعون می توان به عوارض ریوی و چشمی و کوری اشاره کرد.

– سقط جنین نیز یکی از عارضه های بیماری طاعون می باشد.

– اختلالات عصبی و پوستی از عوارض طاعون است.

– مرگ در صورت عدم درمان طاعون

وضعیت فعلی شیوع طاعون در دنیا

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی قارهٔ آفریقا (ماداگاسکار، موزامبیک، تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو) و سپس آسیا (هند) بالاترین آمار مبتلایان به طاعون را دارند.
این دو قاره به تنهایی ۹۹٪ مناطق طاعون‌زده در سال ۱۹۹۷ در جهان را تشکیل می‌دادند. در آمریکای جنوبی و غرب ایالات متحده آمریکا نیز در سال ۱۹۹۷ چند مورد اعلام شده بود.

سلاح بیولوژیکی

طاعون از دیرباز به عنوان یک سلاح بیولوژیکی کاربرد داشته‌است. ژاپنی‌ها در جنگ جهانی دوم تحقیقات گسترده‌ای در مورد پرورش و رهاسازی کک‌های آلوده به طاعون در اراضی دشمن انجام دادند و نمونه‌هایی از بمب‌های حاوی تعداد زیادی موش و کک را ساختند. آنها در جریان همین آزمایش‌ها گروهی از زندانیان غیرنظامی و اسیران جنگی چینی، کره‌ای و منچوری را به طاعون مبتلا کردند.

امروزه با توجه به اینکه طاعون به راحتی توسط آنتی‌بیوتیک‌ها قابل درمان است، نمی‌تواند سلاح بیولوژیکی مؤثری علیه کشورهای توسعه‌یافته باشد.