اختلال دو شخصیتی چیست؟ – علائم، علل و راه های درمان اختلال دوقطبی
هنگامی که شما افسرده میشوید، ممکن است احساس غمگینی یا ناامیدی کنید و علاقه خود را نسبت به بیشتر فعالیتها از دست بدهید. هنگامی که خلق و خوی شما به سمت بیماری هیپومانیا (Hypomania به معنی شیدایی خفیف) تغییر میکند، ممکن است احساس سرخوشی، پر انرژی بودن یا تحریکپذیری غیرعادی داشته باشید. این نوسانات خلقی میتوانند بر خواب، انرژی، فعالیت، قضاوت، رفتار و توانایی درست فکر کردن شما تأثیر بگذارند. این موارد از علائم بیماری اختلال دو شخصیتی هستند و ما در این مقاله میخواهیم به طور جزئی بررسی کنیم که اختلال دو شخصیتی چیست، چه علائم و دلایلی دارد و راههای درمان و مقابله با آن کدامند.
اختلال دو شخصیتی چیست؟
اختلال دو شخصیتی یا دو قطبی (Bipolar Disorder) نوعی اختلال مغزی یا بیماری روانی است که قبلاً با نام افسردگی شیدایی نیز شناخته میشد. این بیماری باعث نوسانهای شدید خلق و خوی میشود که شامل اوج گرفتن هیجانها (شیدایی یا هیپومانیا) و پایین آمدن هیجانها (افسردگی) میشود. اختلال دو شخصیتی یک بیماری مادامالعمر است، اما در صورت ابتلا به آن میتوانید با پیروی از یک برنامه درمانی خاص، نوسانات خلقی و سایر علائم خود را تا حد زیادی کنترل و مدیریت کنید. در بیشتر موارد، اختلال دو شخصیتی با کمک داروها و مشاوره روانشناسی (یا روان درمانی) درمان میشود.
اختلال دو شخصیتی معمولاً در خانوادهها دیده میشود؛ به طوری که ۸۰ تا ۹۰ درصد از افرادی که به اختلال دو شخصیتی مبتلا هستند، یکی از بستگانشان نیز به این بیماری یا بیماری افسردگی مبتلاست. عوامل محیطی مانند استرس، اختلال خواب، و مواد مخدر و الکل ممکن است باعث ایجاد تغییرات خلقی در افراد آسیبپذیر شود. اگرچه دلایل خاص اختلال دو شخصیتی در مغز نامشخص است، اما اعتقاد بر این است که عدم تعادل مواد شیمیایی موجود در مغز منجر به اختلال در فعالیت مغز میشود. میانگین سن شروع این اتفاقات ۲۵ سالگی است. برای یافتن پاسخ دقیقتر این سوال که اختلال دو شخصیتی چیست و همچنین برای یادگیری مفاهیم اساسی روانشناسی به مجموعه آموزش روانشانسی در فرادرس مراجعه کنید:
انواع اختلال دو شخصیتی چیست؟
اختلال دو شخصیتی به سه نوع مختلف تقسیم میشود:
- اختلال دو شخصیتی نوع ۱
- اختلال دو شخصیتی نوع ۲
- اختلال سیکلوتیمیک
اختلال دو شخصیتی نوع ۱
در این نوع اختلال، فرد درگیر اختلال، رفتارهای نامنظم شدید به همراه دورههای هیجانی بالا (شیدایی) را تجربه میکند که حداقل یک هفته طول میکشد یا آنقدر شدید است که نیاز به مراقبتهای پزشکی دارد. معمولاً دورههای هیجانی پایین (افسردگی) شدیدی نیز در اختلال دو شخصیتی نوع ۱ وجود دارد که حداقل ۲ هفته طول میکشد و قبل و بعد از دوره شیدایی رخ میدهد. این نوع اختلال تمام مردها و زنان را به یک اندازه تحت تأثیر قرار میدهد.
اختلال دو شخصیتی نوع ۲
در این نوع اختلال نیز دورههای هیجانی بالا و پایین نامنظم وجود دارد، اما شدت آن به اندازه اختلال دو شخصیتی نوع ۱ نیست. افراد مبتلا به این عارضه یک دوره افسردگی اساسی را تجربه میکنند که حداقل ۲ هفته طول میکشد. همچنین حداقل یک دوره هیپومانیک دارند که حدود ۴ روز طول میکشد. بر اساس یک منبع معتبر در سال ۲۰۱۷، ابتلا به این نوع اختلال دوقطبی ممکن است در زنان شایعتر از مردان باشد.
اختلال سیکلوتیمیک (Cyclothymia)
این نوع اختلال شامل دورههایی از رفتارهای شیدایی و افسردگی است که در بزرگسالان به مدت حداقل ۲ سال و در کودکان و نوجوانان، حدود یک سال طول میکشد. اما به طورکلی شدت علائم اختلال سیکلوتیمیک به اندازه اختلالهای دو شخصیتی نوع ۱ و ۲ نیست. همچنین اکثر افراد مبتلا به این عارضه، ممکن است به مدت ۱ یا ۲ ماه هیچ علائم خلقی را تجربه نکنند.
علائم بیماری اختلال دو شخصیتی چیست؟
برای تشخیص این موضوع که شما به اختلال دو شخصیتی مبتلا هستید یا خیر، باید حداقل یک دوره شیدایی یا هیپومانیا را تجربه کرده باشید. این علائم هر دو شامل بروز احساسات هیجانی، شتاب زدگی و انرژی زیاد است، اما هیپومانیا شدیدتر از شیدایی در نظر گرفته میشود. به این معنا که علائم شیدایی میتواند بر زندگی روزمره شما تأثیر بگذارند و مشکلاتی در محل کار یا خانه برای شما ایجاد کنند، اما علائم هیپومانیا معمولاً این گونه نیست. برخی افراد مبتلا به اختلال دو شخصیتی نیز دورههای افسردگی اساسی یا خلق و خویی با هیجانات پایین را تجربه میکنند.
این موارد یعنی شیدایی، هیپومانیا و افسردگی، سه مورد از علائم یا ویژگیهای اصلی اختلال دو شخصیتی هستند؛ اما هر یک از انواع مختلف اختلال دو شخصیتی، شامل ترکیبات متفاوتی از این علائم است که در ادامه شرح میدهیم:
علائم اختلال دو شخصیتی نوع ۱
- تجربه حداقل یک دوره شیدایی که حداقل یک هفته طول بکشد.
- داشتن علائمی که بر عملکرد روزانه تأثیر میگذارد.
- داشتن علائمی که به سایر بیماریهای پزشکی یا روانی یا مصرف مواد مخدر مربوط نمیشود.
- احتمال تجربه علائم روان پریشی یا شیدایی و افسردگی (که با عنوان علائم ترکیبی اختلال دو شخصیتی شناخته میشوند) را خواهید داشت.
علائم اختلال دو شخصیتی نوع ۱
- تجربه حداقل یک اپیزود هیپومانیا که ۴ روز یا بیشتر طول بکشد و شامل بیش از ۳ علامت هیپومانیا باشد.
- تجربه تغییرات در خلق و خو و عملکرد روزانه فرد که به دلیل هیپومانیا رخ دهد و دیگران بتوانند متوجه آن شوند، اگرچه ممکن است لزوماً بر زندگی روزمره شما تأثیر نگذارند.
- تجربه حداقل یک دوره افسردگی اساسی که ۲ هفته یا بیشتر طول بکشد.
- تجربه حداقل یک دوره افسردگی اساسی که شامل بیش از ۵ علائم کلیدی افسردگی باشد و تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره شما بگذارد.
- تجربه علائمی که به سایر بیماریهای پزشکی یا روانی یا مصرف مواد مربوط نمیشود.
اختلال دو شخصیتی نوع ۲ همچنین میتواند شامل علائم روان پریشی نیز باشد که فقط در طول یک دوره افسردگی رخ میدهد. شما همچنین ممکن است اپیزودهای خلقی ترکیبی را این نوع اختلال تجربه کنید که به معنای داشتن علائم افسردگی و هیپومانیا به صورت همزمان است. در صورتی که شما روانشناس هستید، پیشنهاد میکنیم برای تشخیص ابتلای بیمار به اختلال دو شخصیتی، از روشهای تشخیص در روانشناسی استفاده کنید. برای یادگیری این تکنیکها به آموزش زیر در فرادرس مراجعه کنید:
علائم اختلال سیکلوتیمیک
- تجربه اپیزودهای نامنظم و متوالی علائم هیپومانیک و افسردگی که بیش از ۲ سال در بزرگسالان و حدود یک سال در کودکان و نوجوانان طول بکشد.
- تجربه علائمی که هیچ وقت معیارهای کامل یک دوره هیپومانیا یا افسردگی را ندارند.
- تجربه علائمی که حداقل برای نیمی از ۲ سال وجود داشته باشند و هرگز در بیش از ۲ ماه در یک بازه زمانی بدون علائم نباشید.
- علائمی که به سایر بیماریهای پزشکی یا روانی یا مصرف مواد مخدر مربوط نمیشود.
- علائمی که باعث ناراحتی شدید فرد میشود و زندگی روزمره او را تحت تاثیر قرار میدهد.
- نوسانات خلقی مشخصه اصلی اختلال سیکلوتیمیک است. شدت این علائم ممکن است کمتر از علائم موجود در اختلال دو شخصیتی نوع یک و دو باشد، اما میزان ماندگاری آنها بیشتر است. بنابراین مدت زمانی که هیچ علائمی نداشته باشید، معمولا کوتاه خواهد بود.
منظور از اپیزودهای اختلال دو شخصیتی چیست؟
اپیزودهای (Episode) اختلال دو شخصیتی، دورههای زمانی هستند که بیمار در آنها دچار نوسانات خلقی مختلف میشود. این دورهها ممکن است به ندرت یا چندین بار در سال اتفاق بیفتند. بیشتر این بیماران بعصی علائم احساسی را هم بین اپیزودهای خود تجربه میکنند، اما بعضی دیگر ممکن است هیچکدام را تجربه نکنند. همچنین بعضی بیماران هم اپیزودهایی با خلق و خوی خنثی را تجربه میکنند.
البته افراد عادی و بدون اختلال دو شخصیتی هم گاهی اوقات نوسانات خلقی را نیز تجربه میکنند، اما این نوسانات معمولاً فقط چند ساعت تا چند رور طول میکشد. همچنین، این تغییرات بسیار خفیف هستند و شامل تغییر شدید در رفتار یا ایجاد مشکل در کارهای روزمره و تعاملات اجتماعی فرد نمیشود؛ این در حالی است که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی معمولاً چنین علائمی را در طول اپیزودهای خلقی خود نشان میدهند و روابط خود با اطرافیانشان را مختل میکنند. مفهوم برخی از انواع اپیزودهایی که در بخش قبل ذکر شدند، به شرح زیرند:
۱ . اپیزود شیدایی
دوره شیدایی دورهای حداقل یک هفتهای است که در آن فرد در بیشتر روزهای این دوره رفتاری بسیار پرخطر از خود نشان میدهد و تحریکپذیر بالایی دارد. همچنین انرژی بیشتری نسبت به حالت عادی خود دارد و حداقل سه مورد از تغییرات زیر را در رفتار خود بروز میدهد:
- کاهش نیاز به خواب (مثلا با وجود کمبود خواب، احساس انرژی میکند)
- سریع و زیاد صحبت کردن
- افکار رقابتی غیرقابل کنترل یا تغییر سریع ایدهها یا موضوعات هنگام صحبت کردن
- حواس پرتی
- افزایش فعالیتهای روزمره (مثلا بی قراری و کار بر روی چندین پروژه به طور همزمان)
- افزایش رفتارهای پرخطر (مثلا رانندگی بی احتیاط)
این رفتارها باید برای دوستان و خانواده فرد واضح باشند و نشان دهند که فرد نسبت به رفتار معمول خود تغییر کرده است. همچنین علائم باید آنقدر شدید باشند که باعث اختلال در امور زندگی فرد شود. فرد حین تجربه علائم دوره شیدایی معمولاً نیاز به دریافت مراقبتهای بیمارستانی دارد. برخی از افرادی که در دورههای شیدایی قرار میگیرند ممکن است تفکر آشفته، باورهای نادرست یا توهماتی را نیز تجربه کنند که با عنوان علائم روانپریشی شناخته میشوند.
۲ . اپیزود هیپومانیک
اپیزود هیپومانیک نسخه خفیفی از ایپزود شیدایی محسوب میشود که به جای یک هفته، به مدت چهار روز متوالی طول میکشد.
۳ . اپیزود افسردگی اساسی
اپیزود افسردگی اساسی یک دوره حداقل دو هفتهای است که در آن فرد حداقل پنج مورد از علائم زیر را دارد (شامل حداقل یکی از دو علامت اول):
- اندوه یا ناامیدی شدید
- از دست دادن علاقه به فعالیتهایی که فرد زمانی از آنها لذت میبرد
- احساس بی ارزشی یا گناه
- خستگی
- افزایش یا کاهش خواب
- افزایش یا کاهش اشتها
- بی قراری (مثلاً قدم زدن) یا کندی گفتار یا حرکت
- مشکل در تمرکز
- افکار مکرر مرگ یا خودکشی
علل ابتلا به اختلال دو شخصیتی چیست؟
هیچ دلیل واحدی برای ابتلا به بیماری اختلال دو شخصیتی وجود ندارد و محققان هنوز در حال مطالعه این موضوع هستند که چه عواملی ممکن است باعث بروز اختلال دو شخصیتی در برخی افراد شود. برای مثال، گاهی اوقات دلیل اختلال دو شخصیتی میتواند به ژنتیک شما مربوط باشد؛ به این معنی که آن را از یکی از اعضای خانواده خود به ارث بردهاید. همچنین نحوه رشد مغز شما نیز ممکن است در ابتلا به این اختلال نقش داشته باشد، اما دانشمندان دقیقاً نمیدانند که چرا و چگونه.
عوامل خطر در بیماری اختلال دو شخصیتی چیست؟
شرایط و عواملی که افراد را در معرض خطر ابتلا به اختلال دو شخصیتی قرار میدهند، به شرح زیرند:
- علائم اختلال دو شخصیتی معمولاً در اواخر سنین نوجوانی یا جوانی شروع میشود و کم کم بیشتر میشوند. حتی گاهی اوقات این علائم زودتر و در دوران کودکی شروع به آشکار شدن میکنند.
- مردان و زنان به یک اندازه احتمال ابتلا به آن را دارند. البته زنان تا حدودی بیشتر از مردان دچار عارضه rapid cycling (به معنی لغوی چرخه سریع) میشوند. در این عارضه، فرد در طول یک سال بیش از چهار حالت خلقی متمایز دارند. همچنین زنان نسبت به مردان تمایل بیشتری به افسردگی حین ابتلا به اختلال دو شخصیتی دارند.
- زنان معمولاً در سالهای آخر زندگی خود به اختلال دو شخصیتی مبتلا میشوند. همچنین احتمال ابتلای آنها به اختلال دو شخصیتی نوع ۲ و تغییرات خلقی فصلی آنها بیشتر است.
- تجربه ترکیبی از علائم پزشکی و روانی نیز در زنان مبتلا به اختلاع دو شخصیتی شایعتر از مردان است. این علائم پزشکی میتواند شامل بیماری تیروئید، میگرن و اختلالات اضطرابی باشد.
همچنین برخی از مواردی که احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی را افزایش میدهند عبارتند از:
- داشتن یک عضو خانوادهی مبتلا به اختلال دو شخصیتی
- گذراندن دوران پر استرس یا ضربه روحی در زندگی
- سوء مصرف مواد مخدر یا الکل
- برخی شرایط مربوط به سلامتی
- بسیاری از افراد مبتلا به این عارضه، از الکل یا سایر مواد مخدر در هنگام جنون یا افسردگی استفاده میکنند. همچنین افراد مبتلا به اختلال دو شخصیتی، بیشتر در معرض افسردگی فصلی، اختلالات اضطرابی همزمان، اختلال استرس پس از سانحه و اختلال وسواس فکری قرار میگیرند.
اختـلال دو شخصیتی چگونه تشخیص داده می شود؟
- اگر علائم هر یک از انواع اختلال دو شخصیتی را در خود مشاهده کردید، باید با روانپزشک صحبت کنید. روانپزشک در مورد سوابق بیماریهای روانی شما و خانوادهتان سؤالاتی از شما میپرسد. شما همچنین یک ارزیابی کامل روانپزشکی دریافت میکنید تا مشخص شود که درگیر بیماری اختلال دو شخصیتی هستید یا سایر بیماریهای روانی.
- به طور کلی تشخیص اختلال دو شخصیتی به علائم فرد و تعیین این موضوع که این علائم نتیجه عارضه دیگری (مانند کم کاری تیروئید یا خلق و خوی ناشی از سوء مصرف مواد مخدر یا الکل) است یا خیر، بستگی دارد. همچنین به این بستگی دارد که شدت این علائم چقدر است، چه مدت طول کشیدهاند و هر چند وقت یک بار اتفاق میافتند.
- تشخیص اختلال دو شخصیتی در کودکان و نوجوانان دشوارتر از بزرگسالان است؛ چراکه نواع علائم آنها ممکن است مانند بزرگسالان باشد، اما از سویی میتواند با اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD) یا حتی رفتار بد اشتباه گرفته شود.
روش درمان اخـتلال دو شخـصیتی چیست؟
اختلال دو شخصیتی یا افسردگی شیدایی (manic depression)، یک بیماری مزمن و طولانی مدت است که نیاز به مراقبت مداوم دارد. این بیماری هیچ درمان شناخته شدهای ندارد، اما علائم آن تا حد زیادی قابل کنترل است. البته افرادی که در طول یک سال، بیش از چهار حالت خلقی از خود نشان میدهند، مشکلاتی به خاطر مصرف مواد مخدر یا الکل نیز دارند؛ به همین خاطر ممکن است به اشکالی از این بیماری مبتلا شوند که درمان آنها بسیار سختتر از اشکال عادی آن است.
برخی از داروهایی که برای درمان اختلال دو شخصیتی یا دوقطبی تحویز میشوند، شامل موارد زیر هستند:
- تثبیت کننده های خلق و خو، مانند لیتیوم (Lithobid)
- داروهای ضد روان پریشی، مانند اولانزاپین (Zyprexa)
- داروهای ضد افسردگی یا ضد روان پریشی، مانند فلوکستین-اولانزاپین (Symbyax)
- بنزودیازپینها؛ نوعی داروی ضد اضطراب که برای درمان کوتاه مدت استفاده میشوند
درمان اختلال دو شخصیتی میتواند تفاوت بزرگی در فرد مبتلا ایجاد کند. این درمان با ترکیبی از چیزهای مختلف مثل مراقبتهای پزشکی خوب، داروها، گفتگو درمانی، تغییرات سبک زندگی و حمایت خانواده و دوستان انجام میشود و شما با وجود آنها میتوانید احساس بهتری نسبت به قبل داشته باشید. بنابراین اگر درمانهای خود را به خوبی انجام دهید میتوانید مانند افراد عادی به زندگی خود ادامه دهید. همچنین پیشنهاد میکنیم با استفاده از تکنیکهای خودشناسی، به بهبود روند بیماری خود کمک کنید. این اصول و تکنیکها در آموزش زیر از فرادرس قرار گرفتهاند:
نظرات