قنات زارچ یزد، طولانی ترین قنات جهان

شهر یزد که به واسطه شکوه آثار تاریخی و معماری شگفت انگیز خود، سال ها است به یکی از برترین قطب های گردشگری ایران تبدیل شده است و از اولین اتنخاب های توریست های خارجی برای مسافرت به ایران می باشد. البته نباید از مردمان میهمان نواز، آداب و رسوم و صنایع دستی یزد غافل شویم، چراکه این ویژگی های برجسته در کنار آثار تاریخی یزد، در عرصه گردشگری اهمیتی دوچندان برای یزد ایجاد کرده اند. اما قنات زارچ یزد، در این مقاله آس چارتر به معرفی قنات زارچ یزد می پردازد. شما نیز می توانید با تهیه بلیط چارترهواپیما تهران یزد از سایت آس چارتر به یزد سفر کنید و از این قنات دیدن کنید.

معرفی قنات زارچ

طولانی ‌ترین قنات جهان به نام «قنات زارچ» در استان یزد واقع شده است. طول این قنات قریب به ۹۰ کیلومتر و تعداد چاه‌های آن ۲۱۱۵ حلقه است. قدمت این قنات بیش از ۳ هزار سال است. تعدادی از میله‌های این قنات در محل مسجد جامع یزد واقع شده که نشان می ‌دهد قبل از ورود اسلام نیز این قنات وجود داشته است و مسجد جامع در حریم قنات ساخته شده است. این میله‌ها برای پر کردن آب انبار وسیع زیر مسجد بوده است تا نمازگزاران بتوانند از طریق پایاب برای وضو گرفتن از آب قنات استفاده کنند. این پایاب هنوز هم قابل استفاده است. یکی از ویژگی‌های جالب قنات، مقطع مربعی آن است. دیگر قنات‌ها مقطعی بیضوی یا دایره‌ وار دارند. این ویژگی نشان می‌ دهد که قدمت این قنات به زمان زرتشتیان باز می‌ گردد. تا نیم قرن پیش نیز آبدهی قنات زارچ بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود اما به دلیل حفر بی رویه ‌ی چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در حریم آب قنات، آبدهی آن به شدت کاهش یافته است. مظهر این قنات در شهر زارچ واقع شده و دارای سه شاخه یا تونل زیر زمینی جدا از هم است که تونل‌های آن؛ شیرین، شور و ابراهیم خویدکی نام دارد. البته دو شاخه‌ی شیرین و ابراهیم خویدکی، شاخه‌های خشک شده قنات زارچ هستند و هم‌ اکنون تنها شاخه شور به طول ۷۲ کیلومتر آبدهی دارد که آبدهی این شاخه در بالادست قنات ۳۰  لیتر در ثانیه بوده است. در این میان قنات زارچ با عنوان طولانی‌ترین قنات ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید است.

 

سال ساخت قنات زارچ یزد

سال ساخت قنات زارچ به حدود سال ۱۳۰۰ میلادی بازمی گردد. یعنی بیش از ۷۰۰ سال از عمر قنات زارچ یزد می گذرد، طبق برخی دیگر از اسناد حتی قدمت طولانی ترین قنات جهان به بیش از ۳ هزار سال هم می رسد.

قنـات زارچ و مسجد جامع یزد

پس از بهره برداری های اولیه از قنات زارچ یزد، بعد از ورود اسلام به ایران، مسجد جامع شهر یزد در کنار این قنات احداث می شود. پس از ساخت مسجد جامع یزد، چند میله از چاه های قنات زارچ در کنار مسجد جامع یزد قرار می گیرد تا علاوه بر استفاده برای آب انبار وسیع زیر مسجد، نماز گزاران نیز برای وضو و غیره از آن استفاده کنند.

تعداد شاخه های قنـات زارچ

قنات زارچ یزد، از حوالی شهرستان فهرج آغاز می شود و با عبور از روستاهای دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد می شود. قنات زارچ پس از طی محله های گوناگون یزد همچون محله میدان امیرچخماق یزد و همچنین مسجد جامع یزد، از این شهر خارج شده و به طرف زارچ ادامه مسیر می دهد. طول قنات زارچ به بیش از ۸۰ کیلومتر می رسد. شاخه ای که از مسجد جامع یزد می گذرد شاخه شور قنات می باشد و علت شوری این شاخه چاه مادر آن است که در منطقه ای از آب های شور قرار گرفته است. از طریق ۶۰ پله امکان دسترسی به این پایاب وجود دارد. از نکات منحصربه فرد در مورد قنات زارچ یزد این است که در مسیر این قنات بیش از ۲۰۰۰ حلقه چاه احداث شده است، که نه تنها در سطح ایران بلکه در سطح جهانی بی نظیر است.

وضعیت کنونی قنـات زارچ یزد

قـنات زارچ ۳ شاخه دارد، البته شاخه های شیرین و ابراهیم خویدکی به طور کامل خشک شده اند. در حال حاظر تنها شاخه شور فعال است و حدود ۷۲ کیلومتر آبدهی می کند. شاخه شور در بالا دست بیشتر میزان آبدهی خود را دارد که حدود ۶۰ لیتر در ثانیه می باشد. در حال حاضر قنـات زارچ ۷۲ کیلومتر آبدهی می کند. این درحالی ست که تا کمتر ۵۰ سال پیش، میزان آبدهی قنـات زارچ یزد، بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود. حفر چاه های بی رویه، ساختمان سازی در حریم قنات، نشست و هدایت فاضلاب ها به درون قنات و .. از علل کاهش آبدهی قنات زارچ شده اند و معجزه تاریخی یزد را رو به مرگ کشانده اند. قنـات زارچ که در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفته، در حال حاضر اوضاع مناسبی ندارد و در حال خاموشی تدریجی برای همیشه می باشد. همچنین طبق  برنامه ریزی هایی که انجام شد،  البته قنات زارچ یزد در سال ۲۰۱۶ ثبت جهانی شد تا ایران به طور رسمی صاحب طولانی ترین قنات جهان شود.

چاه های مربعی، یادگار دوران زرتشتیان

یکی از ویژگی های عجیب قـنات زارچ یزد، وجود چاه هایی با مقطع های مربعی می باشد که برخلاف دیگر قنـات ها می باشد. زمان احداث  چاه ها مربعی طولانی ترین قنـات جهان به دوران زرتشتیان باز می گردد.

مالکان قنات زارچ

مالکان فعلی قنـات زارچ ۱۰ نفر می باشند و حدود ۸۰۰ خانوار از آب این قنـات جهت کشاورزی استفاده می کنند. در حال حاضر حدود ۴۰ هکتار توسط این قنـات آبیاری می شود. حدود ۴۰ هکتار زمین کشاورزی توسط قنـات زارچ آبدهی می شود.