معنی نکاح معاطاتی چیست و چه فرقی با ازدواج سفید دارد؟ + حکم شرعی ازدواج معاطاتی

معنی نکاح معاطاتی چیست و چه تفاوتی با ازدواج سفید دارد؟ + نظر علما و فقها درباره ازدواج سفید و نکاح معاطاتی و منظور از نکاح معاطاتی را در ادامه از مجله حرف تازه میخوانید

معنی نکاح معاطاتی چیست و چه فرقی با ازدواج سفید دارد؟ + حکم شرعی ازدواج معاطاتی

پس از انتشار فیلم صحبت های جنجالی نوشین معراجی درباره ازدواج سفید حالا بحث نکاح معاطاتی و ازدواج سفید داغ شده و شاید برخی از افراد با معنا و مفهوم نکاح معاطاتی در ازدواج سفید آشنا نباشند که در ادامه با جزئیات و نظر علما و فقها درباره ازدواج سفید میخوانید

در فقه سنتی هر معامله ای اعم از عقود و ایقاعات، اگر بدون بیان صیغه ی مربوطه باشد، به آن معامله «معاطاتی» گویند. ازدواج سفید همان نکاح معاطاتی است که در آن صیغه خوانده نمی شود و اجماع فقها بر آن است که معاطات در نکاح جارى نمى باشد؛ یعنى به مجرد نزدیکى کردن زن و مرد یا انجام مقدمات آن به قصد نکاح، زوجیت محقق نمی شود.

همه چیز درباره نکاح معاطاتی ازدواج سفید

خبرگزاری حوزه نوشت: حجت الاسلام والمسلمین محمد استوار میمندی، مدیر حوزه علمیه استان فارس در یادداشتی آورده است: به دنبال این حاشیه عده دیگری نیز در روزهای اخیر یا از روی خیرخواهی و یا به جهت شبهه افکنی، پدیده ازدواج سفید یا همباشی را با مسئله نکاح معاطاتی مقایسه کرده اند و خواسته اند نتیجه بگیرند همباشی بدون صیغه ازدواج، چندان هم که متدینان جامعه می‌گویند دور از آبادی نیست و در تحقیقات فقهی برخی از علما نشانه‌ای از مشروعیت بخشی به آن دیده می‌شود در حالیکه این دو پدیده به لحاظ ماهوی تفاوت زیادی با هم دارند که در ضمن نکات زیر به آن اشاره می‌شود:

نکاح معاطاتی بر خلاف بیع معاطاتی که مورد قبول غالب فقهاست مورد پذیرش مشهور فقها قرار نگرفته بلکه برخی ادعای اجماع بر اشتراط صحت نکاح به صیغه ایجاب و قبول دارند و هر گونه نکاح معاطاتی را باطل می‌دانند و حتی کسانی مثل فیض کاشانی که الفاظ خاص را در صحت نکاح لازم نمی‌دانند اما اصل صیغه لفظی را لازم می‌دانند بنابراین تقریباً هیچ فقیه صاحب نامی قائل به صحت نکاح معاطاتی نیست.

بر فرض اگر فقیهی قائل به صحت نکاح معاطاتی باشد لکن شرایط زیر در صحت آن حتماً باید رعایت شود:

زن و مرد قصد پیوند زن و شوهری با شرایط و احکام ازدواج دائم یا موقت داشته باشند.

در زمان قصد انشا نکاح، زن و مرد، فعلی که دال بر پیوند زناشویی است انجام دهند.

شرایط صحت نکاح به صورت کامل وجود داشته باشد مثل اینکه زن، شوهر دار یا در عده نباشد، دختر در صورت باکره بودن، به فتوای مشهور اذن پدر را داشته باشد، در صورت قصد نکاح موقت، مهریه و مدت نکاح معین باشد.

در صورتی که آمیزشی اتفاق افتاده باشد پس از جدایی زن و مرد لازم است زن عده نگاه دارد و قبل از خروج از عده ازدواج نکند.

بنابراین علاوه بر اینکه هیچکدام از مراجع تقلید فتوا به صحت نکاح معاطاتی نداده‌اند باید دانست که بین نکاح معاطاتی و پدیده همباشی و یا به اصطلاح ازدواج سفید که هیچ چارچوبی برای آن وجود ندارد، تفاوت از زمین تا آسمان است.

و السلام علی من اتبع الهدی

ایتا

حکم فقهی نکاح معاطاتی و ازدواج سفید

اقتصادنیوز نوشت: در فقه سنتی هر معامله ای اعم از عقود و ایقاعات، اگر بدون بیان صیغه ی مربوطه باشد، به آن معامله «معاطاتی» گویند. ازدواج سفید همان نکاح معاطاتی است و اجماع فقها بر آن است که معاطات در نکاح جارى نمى باشد؛ یعنى به مجرد نزدیکى کردن زن و مرد یا انجام مقدمات آن به قصد نکاح، زوجیت محقق نمی شود. ولى آیةالله کمپانى، آیةالله خمینى و آیةالله خوئى برخلاف نظر دیگران تحقق زوجیت و نکاح را به صرف عمل نزدیکی، ممکن و مطابق با قواعد مى دانند، هرچند آن را مخالف اجماع فقها و چه بسا حرام می شمارند.

آیةالله خمینى : «مقتضاى قاعده این است که معاطات در هر عقد یا ایقاعى که ممکن است آن را با فعل انشاء نمود جارى باشد… بلى اگر زن و مرد اجنبى بخواهند با نزدیکى زوجیت را محقق کنند این عمل هرچند حرام است، ولى حرام بودن آن مانع از ترتب زوجیت نیست؛ زیرا ممکن است سبب چیزى حرام باشد ولى اثر وضعى آن مترتب شود….»(کتاب البیع، ج ۱، ص ۲۶۷)

آیةالله خوئى : «زوجیت با قطع نظر از این که شارع براى ابراز و اظهار آن، چیز خاصّى را معتبر نموده است با فعل زن و مرد قابل انشاء مى باشد؛ بنابر این صرف فعل ـیعنى وطى و نزدیکى ـ اگر به قصد زوجیت باشد حقیقتآ مصداق نکاح مىباشد. بلى آنچه مىتوان گفت این است که زوجیت به نظر شارع با وطى محقق نمىشود، نه اینکه عرفآ و نزد عقلا مصداق تزویج نباشد….»(مصباح الفقاهة، ج ۲، ص ۱۹۲)

محقق کمپانى : «…از جمیع آنچه ذکر شد روشن گشت که براى جارى شدن معاطات در نکاح هیچ مانع عقلى و غیر عقلى وجود ندارد، جز اجماع….»(حاشیة المکاسب، ج ۱، ص ۱۸۷)

صاحب جواهر هم صحت نکاح معاطاتی و به الفاظ غیرمخصوص را به فیض کاشانی و گروهی از ظاهریه نسبت داده است.(جواهر الکلام، ج ۳۰، ص ۱۵۳)

خبرانلاین نوشت: باید در نظر داشت به بیان برخی حقوقدانان، نکاح و ازدواج هم جزو عقود تشریفاتی به شمار می روند یعنی برای آنکه این عقد از سوی قانون به رسمیت شناخته شود و پیامدهای حقوقی آن پشتیبانی شود و مثلا فرزند حاصل از ازدواج، از والدین خود ارث ببرد، باید تشریفات قانونی را برای آن جاری کرد.

به موجب ماده ۲۰ قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ عنوان شده است: «ثبت عقد نکاح دائم، فسخ و انفساخ آن، طلاق، رجوع و اعلام بطلان نکاح یا طلاق، الزامی است.» همچنین بر اساس ماده ۴۹ این قانون «چنانچه مردی، بدون ثبت در دفاتر رسمی، اقدام به ازدواج دائم نماید و از ثبت آن خودداری کند، علاوه بر اینکه ملزم به ثبت ازدواج می شود، به پرداخت جریمه نقدی (از ۸۰ میلیون ریال تا ۱۸۰ میلیون ریال) و حبس (از ۹۱ روز تا ۶ ماه) محکوم خواهد شد.» با تصویب این قانون، مجازات پیش‌بینی شده در ماده ۶۴۵ قانون مجازات اسلامی در مورد عدم ثبت ازدواج ( یک سال حبس ) کاهش یافته است.

بر این اساس، اگر مردی عقد نکاح را ثبت نکند، دچار مشکل قانونی می شود و تا زمانی که عقد نکاح ثبت نشده، از طرف قانون، رابطه نکاح به رسمیت شناخته نمی شود و لذا پیامدهای آن مانند ارث بردن زوجین از همدیگر در نکاح دایم یا ارث بردن فرزندان حاصل ازدواجی که ثبت نشده است، هم از لحاظ قانون، پشتیبانی نمی شود.

آیا فرزند حاصل ازدواجهایی که ثبت نشده اند، حلال زاده نیستند؟ در پاسخ به این سوال، ناگزیریم وارد ساحت شرعی بودن بحث عقد نکاح شویم چون دعوا سر این است که خانم هنرمندی گفته فرزندانی که در رابطه ای با آن توصیفات متولد شده اند، حلال زاده هستند. چون بحث احکام خمسه، در ساحت شرع است، ناگزیر خواهیم شد برای تبیین بحث به آن ساحت رجوع کنیم.

تفاوت نکاح شرعی با نکاح قانونی

به لحاظ شرعی، بین علمای فقه شیعه توافق اجماعی بر این که عقد نکاح باید دارای تشریفات باشد یا نباشد، وجود ندارد.

گروهی از فقها معتقدند باید حتما تشریفاتی از جمله ایجاب و قبول به لفظ در نکاح جاری شود و نکاح معاطاتی صحیح نیست. مرحوم امام خمینی(ره) حتی معتقد است می توان بر نکاح معاطاتی احکام زنا را جاری ساخت. در بین این گروه از فقهای معاصر آیت الله خمینی و آیت الله سیستانی و آیت الله صافی گلپایگانی قرار دارند.

مرحوم امام خمینی در رساله توضیح المسایل خود فتوا داده است: در زناشویی چه دائم چه غیر دائم باید صیغه خوانده شود و تنها راضی بودن زن و مرد کافی نیست و صیغه عقد را یا خود زن و مرد می‏خوانند یا دیگری را وکیل می‏کنند که از طرف آنان بخواند.

آیت الله سیستانی در رساله خود گفته است: به واسطه عقد ازدواج، زن به مرد، و مرد به زن حلال می‌شود، و آن بر دو قسم است: دائم، و غیر دائم (ازدواج موقت)….

مرحوم آیت الله صافی گلپایگانی نیز گفته است: در زناشویی ـ چه دائم و چه غیردائم ـ باید صیغه خوانده شود و تنها راضی‎ بودن زن و مرد کافی نیست و صیغه عقد را یا خود زن و مرد می‎خوانند، یا دیگری را وکیل می‎کنند که از طرف آنان بخواند.

به تعبیر این گروه از علمای شیعه، باید لفظ در هر نوع از نکاح جاری شود و طرفین ایجاب و قبول را به لفظ جاری کنند یا وکیلشان الفاظ را بیان کند. استدلال آنها آنطور که مرحوم شیخ انصاری گفته این است که در معاطات، رضایت دوطرف را برای عمل داریم و در زنا نیز غالبا رضایت طرفینی وجود دارد و صرف وجود رضایت طرفینی، باعث حلال شدن رابطه بین آنها نمی شود و حتما باید الفاظ مخصوص عقد نکاح بیان شود.

در مقابل گروه دیگری از فقها معتقدند که با معاطات نیز نکاح جاری می شود. استدلال این گروه از فقها آن است که معاطات، اظهار اراده برای عقد است و هر عملی که اظهار اراده بر ایجاد عقد را امکان پذیر می سازد، (اگر موانع در بین نباشد) امکان انعقاد آن عقد را نیز میسر می کند و چنانچه در قرآن آمده است: «یا ایهاالذین امنوا اوفوا بالعقود» یعنی به عهدهای خود وفا کنید. در مساله ازدواج گفته می شود اعمالی مانند فرستادن جهیزیه یا خرید مشترک اقلام مورد نیاز منزل، دلالت بر اظهار قصد برای نکاح دارد و البته با تسری این اعمال می توان گفت زندگی مشترک در زیر یک سقف یا همان نکاح معاطاتی نیز باعث کشف از اراده طرفین ازدواج است.

مرحوم امام خمینی(ره) در این باره نوشته است: طرفین می توانند به کمک بعضی کارهای مجاز و حلال، قصد خود را به یکدیگر اعلام کنند؛ مانند اینکه زن جهیزیه بخرد و آن را به منزل مردی که قصد ازدواج با وی دارد، ببرد یا اموری که در عرف های مختلف دلالت بر همین معنا دارد.

موافقان نکاح معاطاتی یا ازدواج بر مبنای اراده طرفین و بدون تشریفات جاری ساختن صیغه، به روایت نوح بن شعیب اشاره می کنند که در آن حضرت امیرالمومنین علیه السلام گونه ای معاطات را بین زنی که در بیابان تشنه بود و مردی که درخواست رابطه با او را داشت، برقرار ساخته و حکم بر تزویج آن زن و مرد فرموده بودند.

مرحوم فیض کاشانی و جمع دیگری درباره ازدواج از جمله فقهایی هستند که بیان الفاظ صیغه خاص مانند «انحکت و زوجت» را لازم نمی دانند و رضایت و قصد طرفینی به رابطه را برای حلال بودن رابطه و برقراری ازدواج بین زوجین کافی دانسته اند.

همچنین روایت دیگری را محمد بن اسماعیل بزیغ نقل از امام رضا(علیه السلام) نقل کرده که امام ازدواج از طریق رضایت، را جواز فرموده بودند. مرحوم ابی جعفر محمد بن حسن، شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام چنین روایتی را بر جواز نکاح معاطاتی نقل کرده است.

با این حساب، گروه دوم فقهایی که عنوان شد برقراری رابطه حلال ازدواج از طریق معاطات و با قصد انشاء و اظهار آن را حلال دانسته و نتیجتا توابع ازدواج حلال نیز از نظر آنها محترم است. از جمله اینکه فرزندان حاصل از ازدواج معاطاتی، حلال زاده هستند. با این حساب نمی توان گفت اجماع فقها بر آن است که فرزندان ناشی از ازدواج معاطاتی، در حکم فرزندان ناشی از زنا هستند.

منابع: خبرانلاین و حوزه نیوز و اقتصادنیوز