بهجت صدر نقاش ایرانی
بهجت صدر یکی از پیشگامان هنر نوگرا و یکی از اولین زنان هنرمند ایرانی است که با شهرت بین المللی مواجه شد.
بهجت صدر نقاش ایرانی است که در ۸ خرداد ۱۳۰۳ در اراک به دنیا آمد و در ۱۹ مرداد ۱۳۸۸ از دنیا رفت. پدر و مادرش از خانواده‌های سرشناس اراک بودند و به همین دلیل صدر از کودکی در رفاه بزرگ شد تا به علایق خود بپردازد. بهجت صدر در سال ۱۳۳۳ با رتبه اول از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. رتبه خوبش باعث شد بورسیه تحصیلی دریافت کند. بنابراین برای ادامه تحصیل به ایتالیا سفر کرد و ابتدا در مدرسه هنرهای زیبای ناپل و بعد در آکادمی رم مشغول به تحصیل شد. در سن سی و دو سالگی جایزه شهر سن‌ویتو رومانو را از آن خود کرد. در بیست‌وهشتمین بینال ونیز یکی از نقاشی‌های او به نمایش درآمد.
نمایشگاه‌های بهجت صدر
نمایش نقاشی بهجت صدر در بینال ونیز او را مورد توجه منتقدین هنری قرار داد. این نقاشی طبیعت بی جان را به تصویر می‌کشید که به عقیده منتقدین «لطیف و پست امپرسیونیستی» توصیف شد. این موفقیت باعث شد استادش روبرتو ملی او را به برپایی نمایشگاه خود تشویق کند و در نتیجه در سال ۱۳۳۶ اولین نمایشگاه خود را در گالری ایل‌پینچیو برگزار کرد. این نمایشگاه او را بیش از پیش مورد توجه منتقدین هنری قرار داد. در سال ۱۳۳۹ به ایران برگشت و در دانشگاه تهران آموزش نگارگری پرداخت. در سال ۱۳۴۱ به همراه حسین زنده رودی جایزه سومین بینال تهران را دریافت کرد. در همین زمان سفارش آماده سازی نمای هتل هیلتون را دریافت کرد و برای این پروژه دو نقاشی دیواری و سرامیکی برجسته به اندازه ۹۰ متر مربع خلق کرد. در همین سال دوباره در بینال ونیز پذیرفته شد و شرکت کرد. سال بعد هم در بینال سائوپائولو حضور داشت.
نقاشی‌های بهـجت صدر
بهجت صدر در آغاز کار از سنت‌های نقاشی ایرانی وام گرفت، اما تحصیل در ایتالیا افق‌های تازه‌ای را به روی او گشود و او با هنر انتزاعی آشنا شد. در هنر انتزاعی او تکرار موزون خطوط موازی به امضای کارش تبدیل شد که در اغلب آثار او دیده می‌شد. این خطوط عظیم و سیاه رنگ در کنار ترکیب بندی‌های دایره‌ای، لکه‌ها و نوارهای رنگی در آثارش تکرار می‌شوند. این زبان انتزاعی که مختص بهجت صدر بود در اوایل دهه شمسی به اوج بلوغ و پختگی خود رسید. وجود نوارهای پهن عمودی و افقی موازی بافتی موزون به اثر می‌بخشیدند.
بهجت صدر با تسلط بیشتر روی نقاشی و سبک خاص خود دیگر نقاشی روی سه پایه را کنار گذاشت و بوم را روی زمین گذاشت تا به این شکل به کارش ادامه دهد. در این صورت نزدیکی و تعلق او به بوم بیشتر می‌شد و این نزدیکی بر کیفیت اثر هم تأثیر می‌گذاشت. صدر روحیه‌ای مستقل و نوآور داشت که از هر سبک و سیاق جدیدی استقبال می‌کرد. همین روحیه متفاوت باعث می‌شد تا آثارش از هم دوره‌ای‌ها متمایز باشد. زیرا تفکر غالب در آن دوره این بود که هنرمند باید از عنصر خاصی الهام بگیرد و آن را در هنر خود منعکس کند. به همین دلیل نقاش‌های دنباله روی هنر سنتی با نقاش‌های نوگرا متفاوت بودند. در حالی که بهجت صدر معتقد بود هنرمند آزاد است تا از هر عنصر و سنتی الهام بگیرد و با تأثیر از آن‌ها به خلق هنرش دست بزند.
صدر خود را به قید و بندها محدود نمی‌کرد و ممکن بود از معماری سنتی یا معاصر به یک اندازه الهام بگیرد و با چنین ذهنیتی تابلویش را خلق کند. آن هم بدون این که اثری از معماری سنتی یا مدرن در آثارش دیده شود. بنابراین آنچه که برای او اهمیت داشت حال و هوای ذهنی خودش بود که بر فرایند خلق تأثیر می‌گذاشت. از آنجایی که صدر هنرمندی تجربه گرا بود، تصمیم گرفت نقاشی روی چوب و آلومینیوم را هم امتحان کند. برای این منظور رنگ را روی سطح چوبی یا آلومینیومی می‌ریخت و با کاردک رنگ‌ها را هدایت می‌کرد و به آن‌ها شکل می‌داد.
در اواخر دهه چهل شمسی به کینتیک آرت و آپ آرت روی آورد که از گرایش‌های جدید آن دوره بود و در هنر غرب هم مورد استقبال قرار گرفته بود. برای این منظور روی کرکره‌های چوبی یا پارچه‌ای ترکیب بندی‌های انتزاعی ایجاد می‌کرد. از آن جایی که این کرکره‌ها باز و بسته می‌شدند ساختار نقاشی هم تغییر پیدا می‌کرد. کرکره‌ها با کمک موتور و دست، یا بازی نور و آینه جابجا می‌شدند و طرح‌های جدید خلق می‌شدند. صدر با اولین اثر این مجموعه که «نور دانش» نام داشت، در مسابقه نقاشی یونسکو علیه بی سوادی شرکت کرد و جایزه نخست را به دست آورد. این اثر یک خورشید قرمزرنگ را نشان می‌داد که پشت پرده‌ای تیره آشکار می‌شد.
تجربه گرایی در هنر باعث شد صدر در زمینه عکاسی و کلاژ هم فعالیت کند. در دهه شصت به خاطر بیماری نمی‌توانست روی بوم‌های بزرگ کار کند. بنابراین به خلق نقاشی‌هایی در ابعاد کوچک و فوتومونتاژ و عکس-نقاشی روی آورد. به این صورت که خودش عکس می‌گرفت. سپس این عکس‌ها را برش می‌داد و آن‌ها را با نقاشی ترکیب می‌کرد. صدر با وجود بیماری تا آخر عمر به خلق این آثار کوچک ادامه داد. بهجت صدر پس از تحمل سال‌ها بیماری سرانجام در ۱۹ مرداد ۱۳۸۸ از دنیا رفت.
در این مقاله زندگی‌نامه بهجت صدر، نقاش نوگرای ایرانی را مرور کردیم. برای آشنایی با سایر هنرمندان معاصر ایرانی ( مثل فریدون آو و بهمن جلالی ) به وبسایت درز مراجعه کنید.
نظرات