کلیات شمس ؛ هدیه ای به یاد ماندنی و ماندگار
در تاریخ ادبیات عرفانی ایران، شخصیت محمد بن علی بن ملک داد تبریزی ملقب به شمس الدین یا شمس تبریزی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. وی نقش بی بدیلی در آثار و زندگی مولانا جلال الدین بلخی (معروف به رومی) ایفا کرد. ملاقات شمس و مولانا نقطه عطفی در مسیر عرفان و شاعری است و به واسطه تأثیرات عمیق شمس، مولانا به اوج خلاقیت و شور عرفانی دست یافته است. از مهم ترین آثار به جا مانده از مولانا، کتاب «مکاتیب» و«کلیات شمس تبریزی» است که مجموعه ای از سخنان و مواعظ او را گردآوری کرده و به عنوان یک متن بنیادین در عرفان شناخته می شود. این مقاله ضمن بررسی مختصر زندگی و تأثیر شمس بر مولانا، به معرفی کلیات شمس تبریزی و تحلیل موضوعات و مضامین اصلی آن می پردازد.
شمس تبریزی و تأثیر او بر مولانا
داستان کامل شمس و مولانا از این قرار است… شمس تبریزی از خاندان علویان تبریزی است و گفته می شود در سال ۶۴۵ قمری در گذشته است. زندگی او پیش از حضور در قونیه، مملو از سیاحت و جست و جوی حقیقت بوده است. حکایات بسیاری درباره سفر های شمس به شهر های مختلف خراسان، عراق و شام روایت شده، اما نقطه اوج هنگامی رقم می خورد که به قونیه می رسد و با مولانا جلال الدین بلخی دیدار می کند و همین، جرقه ایست که آغازگر تحولی نو در عرفان به شمار می آید.
دیدار شمس و مولانا به گونه ای بوده است که گفته می شود مولانا که تا آن زمان به عنوان یک فقیه و استاد دینی شناخته می شد، پس از ملاقات با شمس، دچار دگرگونی فکری و معنوی می شود. شمس با زبان استعاری و بیانی آتشین، مولانا را به عمق حقیقت وجود رهنمون ساخت و او را از شاگردی به مراتب استاد واصل تغییر داد. این تحول در آثار مولانا کاملا مشهود است؛ دیوان شمس و مثنوی معنوی پر است از اشعاری که عطر و معنای شمس را در خود دارد.
از دیدگاه بسیاری از محققان، نقش شمس در ایجاد شور و شیدایی عرفانی در شعر مولانا بی بدیل است. او با پرسش های چالش برانگیز و لبریز از شور حقیقت طلبی، مولانا را واداشت تا پشت ظواهر شرع و کلام را بگشاید و به عمق عشق الهی راه یابد. به این ترتیب، شمس نه تنها مرشد معنوی، بلکه جرقه ای بود که شعله های عرفان مولانا را به آسمان بلند کرد.
معرفی کلیات شمس تبریزی
«کلیات شمس تبریزی» جلدی است شامل ترجعیات، غزل ها و رباعیات مولانا که در ابتدا به شرح حال مختصری از وی و داستان آشنایی او با شمس می پردازد و سپس به غزل های آتشین می رسد. اغلب غزل های کلیات شمس، نشان دهنده نا آرامی ها و انقلاب درونی مولوی است که به شدت بر جان مخاطب می نشیند.
دلیل نامگذاری این کتاب و استفاده از عنوان «شمس»، به دلیل تاثیر عمیقی است که او بر مولانا گذاشته است. همچنین شمس به معنی خورشید است که مولوی، آن را به عنوان نماد نور الهی، حقیقت و روشنایی می داند.
سبک بیانی و لحن
زبان مولوی در این کلیات ترکیبی از صراحت و ایما و اشاره است. او از مجازات اخلاقی نمی هراسد و برای رساندن حقیقت، گاه از لحن تند و گاه از استعاره های رنگارنگ بهره می گیرد. این سبک بدیع، مؤثر ترین ابزار برای برانگیختن شور معنوی در مخاطب است.
موضوعات و مطالب کلیات شمس
در کلیات شمس تبریزی، مضامین متنوعی از عشق الهی و تهذیب باطن تا نقد ظاهر گرایی و دوری از حقیقت دیده می شود. در ادامه مهم ترین موضوعات این مجموعه را بررسی می کنیم:
- عشق الهی و شور عرفانی
عشق، محور اصلی اندیشه شمس اس که در مولانا هم تاثیر زیادی داشته است. او عشق را کلید گشایش در های حقایق معنوی می داند و مخاطب را به دقت در حرارت عشق دعوت می کند. شمس عشق را بالاترین واقعیت می دانست و می گفت بدون تجربه آتشین عشق، هیچ مسیری به حقایق روشن نمی شود.
- نقد ظواهر دین و تقید صرف به قواعد
مولانا در اشعار خود، بار ها انسان ها را از ظاهر گرایی در دینداری بر حذر می دارد. او تأکید دارد که پایبندی صرف به احکام ظاهری، ارزش واقعی حیات معنوی را تضمین نمی کند و حتی می تواند انسان را از وصول به حقیقت دور سازد.
- تهذیب نفس و مبارزه با هواهای نفسانی
مولانا تزکیه نفس را گامی ضروری در مسیر عشق می داند. او از زهد خشک و ریاضت صرف انتقاد می کند و راه تهذیب را زندگی در میانه ی عشق و خودآگاهی معرفی می کند.
- اتحاد وجود و شهود حقیقت
یکی از مهم ترین مباحث مولوی، نظریه وحدت وجود است که بیان می کند همه تجلیات عالم، جلوه ای از ذات حق هستند. او معتقد است شهود حقیقت تنها در پرتو این وحدت حاصل می شود و جدایی میان مخلوق و خالق در ورای تجربه عشق معنوی رنگ می بازد.
- نقش مرشد و سلوک عرفانی
مولوی مرشد را هم ردیف جواهرات درون انسان می دانست؛ مرشدی که با بیانی صریح و گاه تکان دهنده، جهل و نادانی را می زُدایَد و شاگرد را به درک عمیق از خود و پروردگار می رساند.
چنین اثر ارزشمندی به عنوان هدیه انتخابی بسیار هوشمندانه و متفکرانه به شمار می رود. این کتاب فاخر که امروزه در قالب های بسیار نفیس چاپ و عرضه می شود، ارزش هر کتابخانه ای را دو چندان می کند؛ چه به عنوان هدیه انتخاب شود و چه به عنوان خرید شخصی.
شما می توانید برای تهیه چنین کلیات شمس نفیس وارد سایت کالای نفیس شوید. در این فروشگاه گزینه های بسیار و متنوعی پیش روی شما خواهد بود که می توانید با توجه به سلیقه و نیاز خود بهترین آن ها را برگزینید.
جمع بندی
کتاب کلیات شمس تبریزی میراثی گرانبها در ادبیات عرفانی فارسی است که برتری آن به واسطه اصالت پیام و شور معنوی شمس تبریزی است. این مجموعه فراتر از نثر و قالب ادبی، پژواک فریاد حقیقت طلبی و عشقی است که جلال الدین محمد بلخی به جهانیان ارزانی داشت. از این رو مطالعه آن نه تنها برای علاقه مندان به عرفان، بلکه برای هر جوینده حقیقت، دریچه ای نو را به سوی اصالت وجود و تجربه ملکوتی عشق الهی می گشاید./۴۷۷۶۴۲
نظرات