چرا عکس ناصرالدین شاه روی استکان ها بود؟ + ماجرای واقعی
برای دور زدن ممنوعیت واردات بلور در زمان امیرکبیر، استعمارگران تصویر ناصرالدین شاه را بر استکان ها چاپ کردند تا آن ها را ایرانی جلوه دهند. این ترفند باعث شد مردم به این کالاها اعتماد کرده و همچنان خریدارشان باشند.
چرا عکس ناصرالدین شاه روی استکان ها بود؟
در دوران قاجار، به ویژه در زمان صدارت امیرکبیر، سیاست هایی برای تقویت تولید داخلی و مقابله با نفوذ اقتصادی بیگانگان اتخاذ شد. یکی از این اقدامات، ممنوعیت واردات بلورجات خارجی بود تا صنعت نوپای بلورسازی ایران مجال رشد پیدا کند. امیرکبیر که شخصیتی ملی گرا و آینده نگر بود، معتقد بود وابستگی به کالاهای خارجی، اقتصاد کشور را فلج می کند و باید با حمایت از صنایع داخلی، استقلال اقتصادی ایران حفظ شود.
با اعمال این ممنوعیت، کشورهایی مانند روسیه و انگلستان که منافع اقتصادی گسترده ای در بازار ایران داشتند، به فکر راهکارهایی برای دور زدن این قانون افتادند. یکی از ترفندهای خلاقانه آن ها، استفاده از تصویر ناصرالدین شاه قاجار بر روی بلورجات، به ویژه استکان های شیشه ای بود. آن ها می دانستند که تصویر شاه برای مردم ایران نماد قدرت، مشروعیت و رسمیت است. وقتی استکانی با تصویر پادشاه بر آن عرضه می شد، برای مردم عامه، آن کالا نه تنها خارجی به نظر نمی رسید، بلکه ممکن بود حتی تولید داخلی یا مورد تأیید حکومت تلقی شود.
از طرف دیگر، با نبود نظام مشخصی برای نظارت دقیق بر مبادی ورودی کالا، این کالاها به راحتی از فیلترهای گمرکی عبور می کردند. ظاهر «ایرانی پسند» این بلورها باعث شد تا مردم آن ها را با اشتیاق بخرند و در زندگی روزمره استفاده کنند. حتی تولیدکنندگان داخلی نیز تحت تأثیر این روند قرار گرفتند و در تقلید از آن ها، شروع به طراحی استکان هایی با نقش ناصرالدین شاه کردند.
در واقع این رویداد، نمونه ای از استعمار نرم و هوشمندانه است. استعمارگران به جای زورگویی مستقیم، از عناصر فرهنگی و روانی برای حفظ بازار خود استفاده کردند. آن ها فهمیده بودند که راه تأثیرگذاری پایدار، از مسیر فرهنگ و اعتماد مردم می گذرد. این ماجرا نشان می دهد که هر سیاست ملی گرایانه ای، اگر بدون برنامه ریزی و شناخت دقیق از ابزارهای قدرت نرم اجرا شود، ممکن است با شکست مواجه شود یا نتیجه عکس بدهد.
این استکان ها بعدها نه تنها کالایی مصرفی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و نوستالژی تاریخی ایران شدند و هنوز هم در موزه ها یا خانه های قدیمی دیده می شوند.
نظرات