بیوگرافی نادر جهانبانی از آکروجت طلایی تا اعدام +عکس ها
بیوگرافی نادر جهانبانی از آکروجت طلایی تا اعدام +عکس ها
زندگینامه نادر جهانبانی
نادر جهانبانی خلبان نیروی هوایی شاهنشاهی ایران متولد ۲۷ فروردین ۱۳۰۷ در تهران که بامداد ۲۲ اسفند ۱۳۵۷ به حکم صادق خلخالی تیرباران شد. سپهبد جهانبانی به ژنرال چشم آبی معروف بود و مدتی لیدری آکروجت طلایی محمدرضا شاه پهلوی را بر عهده داشت. فرح زنگنه همسر نادر جهانبانی در سال ۱۴۰۰ درگذشت و دختر و نوه هایش هم اکنون در آمریکا زندگی می کنند. در ادامه بیوگرافی نادر جهانبانی بخاونید.
بیوگرافی نادر جهانبانی
تیمسار نادر جهانبانی زاده ۲۷ فروردین ۱۳۰۷ در تهران خلبان نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بود. مادرش روس و پدرش سپهبد امان الله جهانبانی از فرماندهان ارتش شاهنشاهی، وزیر و سناتور مجلس سنای ایران بود. اکثر همدوره‌ای‌ها و دوستان نادر جهانبانی، در یک‌دوره زمانی به مقامات طراز اول نیروی هوایی شاهنشاهی تبدیل شدند اما او نشد. جهانبانی در نهایت به‌عنوان جانشین مرکز آموزش‌های نیروی هوایی به درجه سرتیپی رسید.
خانواده
حتما بخوانید:
بیوگرافی فرح زنگنه جهانبانی همسر نادر جهانبانی خلبان + عکس و علت درگذشت همسر نادر جهانبانی
نادر جهانبانی یکی از چهره‌های نیروی هوایی شاهنشاهی ایران در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی است که در ۲۲ اسفند ۵۷ اعدام شد.
سپهبد نادر جهانبانی نوه نوه فتحعلی‌شاه قاجار است. او ششمین‌فرزند و چهارمین پسر امان‌الله جهانبانی محسوب می‌شود طبق اطلاعات مندرج در پرونده‌های ساواک و ضداطلاعات، نادر جهانبانی بر حسب ظاهر مسلمان بود اما در هیچ‌مراسم مذهبی شرکت نداشت. مادرش اسلام نیاورد و دخترش نیز با یک‌فرد غیرمسلمان ازدواج کرد.
جهانبانی ها حضوری جدی و پررنگ در مشاغل دیوان‌سالاری و نظامی‌گری دوران قاجار و پهلوی داشته‌اند. سیف‌الله میرزا از شاهزادگان قاجار را می‌توان سرسلسله این‌خاندان دانست که نوادگانش پس از اجباری‌شدن نام خانوادگی در دوران رضاخان، نام جهانبانی را انتخاب کردند. یکی از نوادگان این‌خاندان، امان‌الله جهانبانی است که از ارج و قرب زیادی در دستگاه سلطنت رضاخان برخوردار بود. اما اول مرداد ۱۳۱۶ از مناصبش در ارتش عزل و اخراج شد.
حسین جهانبانی آجودان مخصوص محمدرضا پهلوی و یکی از اعضای شورای ۲۷ نفره فرماندهان ارتش است که صبح روز ۲۲ بهمن ۵۷ در ستاد مشترک ارتش تشکیل شد و اعلامیه بی‌طرفی ارتش را صاد کردند. او روز ۲۸ بهمن دستگیر و در دادگاه انقلاب به حبس ابد محکوم شد اما با گذشت ۷ سال از زندانش، مشمول عفو رهبری و آزاد شد
امان‌الله جهانبانی سال ۱۳۵۳ درگذشت و در امامزاده ابوطالب شهریار به خاک سپرده شد.
امان‌الله جهانبانی سه‌همسر به‌نام‌های قمرطلعت، اخترالسلطنه و هلن کاسمینسکی و از آن‌ها ۱۲ فرزند، ۸ پسر و ۴ دختر داشت. هلن کسمینسکی از اشراف روسی پتروگراد بود که ۴ فرزند برای امان‌الله جهانبانی به دنیا آورد؛ مهرمنیر، نادر، پرویز و خسرو. او سال ۱۳۵۹ درگذشت و در قبرستان ارتودوکس‌های تهران در منطقه دروازه دولاب به خاک سپرده شد.
سپهبد حسین جهانبانی، از همسر دوم امان‌الله جهانبانی متولد شد. او سال ۱۳۰۲ به دنیا آمد و به‌عنوان یک افسر بلندپایه ارتشی، تیرماه ۱۳۲۲ در پایان دادن به غائله «واقعه سمیرم» نقش داشت. او آجودان مخصوص محمدرضا پهلوی و یکی از اعضای شورای ۲۷ نفره فرماندهان ارتش است که صبح روز ۲۲ بهمن ۵۷ در ستاد مشترک ارتش تشکیل شد و اعلامیه بی‌طرفی ارتش را صاد کردند. او روز ۲۸ بهمن دستگیر و در دادگاه انقلاب به حبس ابد محکوم شد اما با گذشت ۷ سال از زندانش، مشمول عفو رهبری و آزاد شد. وی در ایران ماند اما پس از ابتلا به سرطان برای درمان به فرانسه رفت و سال ۱۳۹۶ در سن ۹۴ سالگی در پاریس درگذشت.
سرلشکر حمید جهانبانی برادر نادر جهانبانی متولد سال ۱۳۰۴ و از همسر دوم امان‌الله جهانبانی است که با پیروزی انقلاب دستگیر شد و پس از تحمل چندسال حبس مورد عفو قرار گرفت و پس از مهاجرت به آمریکا سال ۱۳۸۸ همان‌جا درگذشت.
مجید جهانبانی برادر نادر جهانبانی فرزند اخترالسلطنه در مقطع پیروزی انقلاب به سمت معاونت وزارت کشاورزی رسید و پس از پیروزی انقلاب نیز هیچ‌گونه برخوردی توسط مراجع ذی‌صلاح انقلاب با او نشد.
محمود جهانبانی برادر نادر جهانبانی از اخترالسلطنه هم، تنها فرزند زنده پدر نادر جهانبانی است که در آمریکا زندگی می‌کند و مانند مجید، در دوران انقلاب احضار، دستگیر یا محاکمه نشد.
ناخدایکم پرویز جهانبانی اولین‌برادر تنی نادر سال ۱۳۱۰ در پاریس متولد شد، پس از پیروزی انقلاب احضار یا دستگیر نشد و تا پایان عمر در بندر انزلی زندگی کرد. او دی‌ماه ۱۳۹۷ درگذشت.
سوابق
سپهبد نادر جهانبانی، از ۱۵ سالگی برای اموخته زیان روسی به شوروی شد. در ۱۸سالگی وارد دانشگاه خلبانی نیروی هوایی روسیه شد. پس از اتمام تحصیلات، وارد نیروی هوایی ارتش ایران شد. پس از آن، برای آموزش دورهٔ خلبانی هواپیمای جت راهی آلمان شد. نادر جهانبانی در آلمان با لیدر تیم آکروجت آمریکا آشنا می‌شود و از طریق او فنون آکروباسی هوایی با هواپیمای جت را فرامی‌گیرد و پس از بازگشت به ایران، نخستین تیم آکروجت ایران را در سال ۱۹۵۸ تشکیل می‌دهد.
او باید برای دریافت مدرک خلبانی ۶ سال را طی می‌کرد. اما با گذشت ۵ سال از شروع دوره به ایران بازگشت. سال ۱۳۲۷ (۱۹۴۸) که جهانبانی به ایران بازگشت، سه‌سال از پایان جنگ جهانی دوم می‌گذشت. جهانبانی در بحبوحه جنگ جهانی دوم در دانشگاه خلبانی شوروی پذیرش شده بود که این‌مساله را محل تامل و بررسی می‌دانند.
طبق گزارش‌های سال ۱۳۵۶ ساواک، جهانبانی تا آخرین روزهای حیات حکومت پهلوی تحت مراقبت عملیاتی ویژه قرار داشت و ساواک و ضداطلاعات ارتش، عملیات‌های تعقیب مراقبت درباره‌اش انجام می‌دادند. یکی از علل این‌وضعیت این بود که مهران حامدی برادر یکی از اعضای سازمان چریک‌های فدایی خلق به نام منوچهر حامدی، سپهبد حسین و نادر جهانبانی را پسرعمه خود معرفی کرده بود.
پس از بازگشت به ایران، در تاریخ ۹ مهر ۱۳۲۸ به استخدام نیروی هوایی درآمد اما چون از دانشگاه مسکو فارغ‌التحصیل نشده بود، استخدامش با توصیه و اعمال نفوذ پدرش که آن‌زمان به‌عنوان سناتور مشغول به‌کار بود، انجام شد. سپهبد شاپور آذربرزین درباره مقطع ورود جانبانی به نیروی هوایی گفته او ستوان یک بود که با پدرش از روسیه به ایران برگشت. آذربرزین در کتاب «فرماندهی و نافرمانی» گفته جهانبانی اصلاً سیستم نظامی و آموزش‌های خلبان‌های ایرانی را که در آمریکا و انگلستان طی شده بودند، نمی‌دانست. به‌دلیل عدم ارائه مدارک تحصیلی مرتبط با درجه نظامی هم قادر نبود از ارشدیت‌های مصوب استفاده کند. در نتیجه سناتور امان‌الله جهانبانی با ارسال یک‌درخواست دست‌نویس برای شاه، با اعلام این‌که پسرش روحیه خود را از دست داده، تقاضای بازنگری سوابق نادر را مطرح کرد و خواستار اعطای دوسال ارشدیت خدمتی برای او شد. با برگزاری جلسات مورد نیاز، این‌خواسته سپهبد جهانبانی محقق شد.
۲۳ دی‌ماه ۱۳۴۴ تیمی به سرپرستی سرهنگ نادر جهانبانی به فرودگاه اینجرلیک ترکیه اعزام شد تا ترتیب انتقال ۹ فروند هواپیمای F5 به ایران را بدهند. در این‌ماموریت یکی از هواپیماها به خلبانی سروان حشمت‌الله کریم‌زاده سیرجانی دچار سانحه و در نتیجه این‌خلبان کشته شد. طبق گزارش‌های مربوط به این‌اتفاق، علت عمده بروز سانحه، عدم توجه سرهنگ خلبان ستاد نادر جهانبانی لیدر و فرمانده گروه هواپیماها به دستورات و پیش‌بینی‌ها بود
شاه و فرماندهان نیروی هوایی، هیچ‌گاه نادر جهانبانی را جدی نگرفتند و بعد از چندماه فرمانده گردانی، شغل فرماندهی دیگری به او واگذار نشد. جهانبانی در یکی از اوراق بازجویی خود در دادگاه انقلاب نوشت: «هیچ‌گاه به هیچ‌کدام از ما به‌علت قاجار بودن، شغل حساس و مهمی داده نشده و همیشه در شغل‌های درجه ۲ و ۳ مانند آموزش یا کارهای دفتری ستادی گمارده می‌شدیم و هرگز فرماندهی بزرگ به هیچ‌کدام از ما داده نشد.» اما شاداب عسکری در کتاب «ژنرال چشم‌آبی» می‌گوید این‌مساله صحت ندارد چون رضاخان با اطلاع از شاهزاده بودن امان‌الله جهانبانی او را به‌عنوان اولین رئیس ستاد ارتش منصوب کرد. محمدرضا پهلوی نیز او را به درجه سپهبدی رساند و به‌عنوان وزیر و سناتور شش‌دوره مجلس از او استفاده کرد. تعداد زیادی از اعضای خانواده جهانبانی هم به درجات امیری نائل شدند یا در مشاغل کشوری به رده‌های قابل توجهی رسیدند.
دستگیری و اعدام
نادر جهانبانی پس از انقلاب، در بامداد ۲۲ اسفند ۱۳۵۷ در زندان قصر به حکم صادق خلخالی، حاکم شرع وقت، بر روی پشت‌بام مدرسهٔ علوی تیرباران شد.
جهانبانی ۲۱ اسفند ۵۷ برای بار دوم در دادگاهی که به‌صورت علنی برگزار شد محاکمه شد و اعلام کرد هیچ‌دفاعی از خود ندارد. اولین‌جلسه دادگاهش نیز در محل دبیرستان شماره ۲ علوی به‌عنوان دادگاه ویژه انقلاب، برگزار شد.
خاطراتی از نادر جهانبانی
در زمان فرمانروايي ” حسن البكر ” حاكم وقت عراق كه فكر كنم به دست همين صدام حسين در پي كودتايي خونين سرنگون شد ، اختلافات مرزي با دولت ايران به وجود مي آيد . طرفين در آماده باش كامل به سر مي برند . در اون هنگام جت هاي جنگنده ايران مرتب در خط مرزي به گشت زني مي پردازند . در يكي از روزهايي كه ژنرال نادر جهانباني مشغول گشت زني بود به ناگاه توسط پنج جت جنگنده ارتش عراق محاصره مي شود . در اين گونه شرايط خلبان چاره اي جز تسليم ندارد . چون چهار فروند هواپيماي متخاصم از چهار طرف شكاري ايران رو محاصره كرده و يك فروند هم از جلو در حركت است تا راه را نشون دهد . تيمسار خيلي خونسرد به همراه شكاري هاي دشمن راهي عراق مي شود . با نزديك شدن به منظقه فرودگاه ، هواپيماي جلويي به زمين مي نشيند .. چهانباني دور موتور را كم مي كند .. و بعد از دقايقي چرخ هاي هواپيما رو هم پائين مي آورد … خلبانان دشمن وقتي وضعيت جت جنگنده ايراني رو مي بينند كه در حال فرود است ، هر يك به سمتي رفته تا جت جنگنده ايراني به زمين بشيند . تيمسار آروم آروم به سمت باند فرود دشمن نزديك و نزديك تر مي شود . سرعت هر لحظه كم تر مي گردد . تا جايي كه از اون بالا شكاري هاي عراقي مي بينند كه هواپيما سر باند و در حال فرود است …. اما به محض اين كه چرخ هواپيما سطح باند رو لمس مي نمايد …. ژنرال چشم آبي با فشار آوردن مجدد بر دسته گاز ، به صورت وارو از زمين كنده مي شود و با استفاده از نيروي كمكي پس سوز ، همان طور در حالت پشت هواپيما به سمت زمين و چرخ ها رو به آسمان ، با سرعت سرسام آوري از منطقه دور مي شود … هواپيماهاي عراقي كه سرعت خود را كم كرده بودند و براي فرود آمده مي شدند ، ناگهان مشاهده كردند كه جا تره ولي از بچه خبري نيست … !! تا به خود آمده و بر سرعت خود افزودند ، هواپيما در خاك ايران به زمين نشسته بود !!
خلبانی در درگیری ایران و عراق
نادر جهانبانی هیچ‌گاه به‌عنوان عضو هیئت رئیسه نیروی هوایی یعنی چهارنفر اول حاضر در بین مقامات نیروی هوایی شاهنشاهی منصوب نشد. در مقطع درگیری ایران و عراق در اواخر دهه ۱۳۴۰ و اوایل دهه ۱۳۵۰ هم به‌عنوان جانشین مرکز آموزش‌های نیروی هوایی مشغول بود و نمی‌توانست دخالتی درباره این‌درگیری و حتی اطلاعی در این‌خصوص داشته باشد.
اسطوره یا اسطوره سازی؟ (به روایت مهر)
طی دهه‌های گذشته، علی‌رغم اسطوره‌سازی‌های فضای مجازی از نادر جهانبانی، کتاب مستند و مرجعی قابل توجه درباره شخصیت و زندگی‌اش منتشر نشده بود.
انوشیروان جهانبانی پسر نادر جهانبانی چندسال پیش در مصاحبه‌ای با دویچه وله گفت درباره پدرش چند مورد اغراق‌آمیز نقل می‌شود؛ عبور از زیر پل اهواز، پرواز بدون اجازه شاه و محاصره توسط هواپیماهای عراقی که او را به بغداد بردند ولی او با فریب‌شان به ایران بازگشت، و بلندکردن فانتوم تعمیرشده از روی جاده. نکته دیگر این است که هرآن‌چه به‌عنوان متن دفاعیات نادر جهانبانی در دادگاه در فضای مجازی منتشر شده، توسط فرزندش انوشیروان تکذیب شده است.
شاداب عسکری یکی از افسران بازنشسته ارتش که طی سال‌های گذشته به کار تحقیق و پژوهش در تاریخ انقلاب و ارتش اشتغال دارد، در کتابی با عنوان «ژنرال چشم آبی» تلاش کرده این جای خالی را پر و اثری مستند درباره شخصیت مورد اشاره منتشر کند. این‌کتاب همزمان با برگزاری سی و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران توسط انتشارات شهید کاظمی منتشر شد.
نویسنده «ژنرال چشم‌آبی» در کتاب خود سوالات بسیار مهمی را درباره جهانبانی و حواشی اطراف شخصیتش مطرح کرده عسکری می‌گوید تردیدی وجود ندارد که پیشنهاددهنده و موسس تیم آکروجت طلایی سرتیپ محمد خاتمی فرمانده وقت نیروی هوایی بوده نه نادر جهانبانی. اما لیدری اولین تیم تشکیل‌شده، برای سه‌سال به سرگرد جهانبانی واگذار می‌شود و از سال ۱۳۴۲ به بعد، هیچ‌سابقه‌ای مبنی بر ادامه حضور و پرواز جهانبانی در تیم پروازی آکروجت ایران وجود ندارد
عسکری می‌گوید دلیل به بازی نگرفتن جهانبانی از سوی محمدرضا پهلوی را باید در رفتار و عملکرد شخص جهانبانی دنبال کرد. یکی از دلایل این‌مساله مربوط به سال ۱۳۳۰ و مسابقات تیراندازی بین گردان‌های پروازی است که طبق گزارش‌ها، جهانبانی در این‌مسابقات از خود «حمیت قسمتی» نشان نداد و به همین دلیل توبیخ شد. طبق گزارشات ثبت‌شده، «ستوان یکم جهانبانی از قسمت تیپ شکاری به‌علت رفتار خارج از رویه به ۴۸ ساعت بازداشت تنبیه می‌شود.» دلیل دوم مربوط به رفتار و عملکرد جهانبانی مربوط به ۲۳ دی‌ماه ۱۳۴۴ است که تیمی به سرپرستی او (سرهنگ نادر جهانبانی) به فرودگاه اینجرلیک ترکیه اعزام شد تا ترتیب انتقال ۹ فروند هواپیمای F5 به ایران را بدهند. در این‌ماموریت یکی از هواپیماها به خلبانی سروان حشمت‌الله کریم‌زاده سیرجانی دچار سانحه و در نتیجه این‌خلبان کشته شد. طبق گزارش‌های مربوط به این‌اتفاق، علت عمده بروز سانحه، عدم توجه سرهنگ خلبان ستاد نادر جهانبانی لیدر و فرمانده گروه هواپیماها به دستورات و پیش‌بینی‌ها بود. در گزارش این‌سانحه نوشته شد عمل رهبری جهانبانی به نحو صحیح و مطلوب انجام نشده است. در نتیجه جهانبانی برای تنبیه از سمت معاونت فرماندهی پایگاه یکم شکاری به کارهای ستادی منتقل شد. به این‌ترتیب او به مدیرعاملی هواپیمایی کشوری و در ادامه برای ۸ سال به‌سمت جانشینی مرکز آموزش‌های هوایی منتصب شد.
نظرات