همه چیز درباره ظروف سنگی ساخته شده از سرپانتین

ظروفی همچون قابلمه، دیگ، ماهیتابه و… از جمله وسایل خانگی هستند که در آشپزخانه برای تهیه مواد اولیه، پخت یا سرو غذا استفاده می‌شوند. امروزه ظروف آشپزی، از ملزومات اصلی برای پخت و پز غذا به شمار می‌روند. تا به حال فکر کرده‌اید چند وقت است که این ظروف برای ما به یک ابزار اصلی در آشپزخانه تبدیل شدند؟ شاید برایتان جالب باشد که بدانید، نزدیک به سه میلیون سال است. در واقع حدود ۳۶۰۰ سال پیش از میلاد، افراد ثروتمند در خاورمیانه و مناطق مدیترانه، با استفاده از سنگ و چوب ظروف آشپزی را ساختند. از این رو می‌توانیم بگوییم اولین ظروف طبخ غذا، ظروف سنگی یا ظروف هرکاره بودند. طی این سال‌ها طیف گسترده‌ای از ظروف آشپزی تولید شده‌اند. با این حال در عصر حاضر نیز ظروف ساخته شده از سنگ، دارای جایگاه به خصوصی هستند.

 

اگر به دنبال پاسخ سوالاتی همچون چرا در گذشته از ظروف سنگی استفاده می‌کردند؟، ظروف سنگی یا دیگ سنگی چه خواصی دارد؟ و… هستید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله همراه ما باشید. چرا که در این مطلب همه چیز را در خصوص ظروف هرکاره با شما به اشتراک خواهیم گذاشت.

تاریخچه ظروف سنگی

بیش از صدها هزاران سال پیش، زمانی که به طور اتفاقی یک تکه گوشت خام درون آتش افتاد، پخت و پز آغاز شد و مدتی بعد ظروف آَشپزی به منظور آسان‌تر کردن پروسه پخت و پز، اختراع شده‌اند. پیدایش و توسعه ظروف پخت و پز، شامل سال‌های طولانی می‌شود که می‌توان آن را به دو بخش پیش از شکل گیری ظروف سنگی و بعد از شکل گیری این ظروف، تقسیم کرد:

ظروف پخت و پز، پیش از پیدایش ظروف سنگی

همانطور که کمی پیش‌تر گفتیم، به طور کلی تاریخچه پیدایش ظروف غذاخوری و آشپزی به عصر حجر بر می‌گردد. تا پیش از آن، انسان‌های نئاندرتال برای جلوگیری از سوختن گوشت، آن را در خاکستر گرم قرار می‌دادند. برای پخت لاشه‌ها نیز آن‌ها را به چوب‌های نوک تیز می‌زدند و بر روی آتش تفت می‌دادند. همچنین برای پخت ریشه‌ها و سبزیجات سفت، آن‌ها را بر روی سنگ‌های داغ نزدیک آتش می‌گذاشتند. انسان‌ها به همین شیوه پخت و پز را ادامه دادند تا اولین افرادی که به غذا اهمیت بیشتری می‌دادند، تصمیم گرفتند، گوشت را به جای خاکستر داغ، درون گل بپزند یا برای حفظ شادابی سبزیجات آن‌ها را درون برگ‌ها بپیچند. در این نقطه بود که طبیعت اولین دیگ‌های پخت و پز را در اختیار انسان‌ها قرار داد. از آن زمان به بعد، انسان‌ها به شکلی گسترده از معده و پوست حیوانات، به عنوان ظرف استفاده کردند.

ظروف پخت غذا بعد از پیدایش ظروف از جنس سنگ

سر انجام، در عصر حجر، بشر با استفاده از سنگ‌های تیز و ساده ابزارآلاتی را ساخت که بتواند با استفاده از آن‌ها گوشت و میوه را برش دهد. همچنین با استفاده از صدف‌ها و قطعات تو خالی چوبی، وسایلی ساده را برای خوردن مواد غذایی ایجاد کرد که می‌توان آن‌ها را آغازی برای پیدایش قاشق، چنگال و… در نظر گرفت. طی این عصر حتی از شاخ حیوانات برای نوشیدن مایعات یا غذاهای مایع استفاده می‌شد. با ورود به دوران نو سنگی و پیدایش فناوری‌های جدیدتر، تغییراتی در ابزارها و وسایلی که برای آماده سازی و طبخ غذا استفاده می‌شدند، به وجود آمد.

در این میان، اسناد باستان شناسی به ما نشان می‌دهد، اولین دیگ‌ها و ظروف سنگی چیزی حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد، در بین النهرین توسط سومریان تولید شدند. بعد از آن، متریال‌های بیشتری وارد این حوزه شدند و ظروف آشپزی با سرعت بیشتری رشد پیدا کردند. به طور مثال، از نی‌های بافته شده راش یا پاپیروس، الک ایجاد شد. بعد از آن با کشف فلز و یادگیری ساخت ابزار به واسطه آن، دیگ‌ها و ظروف فلزی تولید شدند و طیف گسترده‌ای از ظروف پخت و پز و ظروف آشپزخانه به وجود آمد.

معرفی انواع ظروف‌ سنگی

اگر بخواهیم به انواع این ظروف بپردازیم، قبل از آن لازم است بدانید عوامل بسیاری وجود دارند که  برای تقسیم این ظروف به انواع مختلف، می‌توانیم به آن‌ها توجه کنیم. به طور مثال نوع ظرف و کاربردی که دارد و طرح ظاهری، از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که با توجه به آن‌ها می‌توان این ظروف را به انواع مختلفی تقسیم کرد.

انواع ظر‌ف‌های سنگی بر اساس کاربرد

امروزه با پیشرفت تکنولوژی، طیف گسترده‌ای از ظروف سنگی به وجود آمده. به طوری که می‌توان گفت هر نوع وسیله‌ای که برای پخت و پز از آن استفاده می‌کنید، امروزه با استفاده از سنگ نیز قابل تولید است. در عصر حاضر، انواع ظرف‌های پخت و پز ساخته شده از سنگ به شرح زیر می‌باشند:

–          قابلمه سنگی

–          تابه سنگی

–          کاسه سنگی

–          لیوان و ماگ سنگی

–          شکلات خوری سنگی

–          سینی سنگی

–          قندان سنگی

–          هاون سنگی

–          نمکدان سنگی

–          و….

انواع این ظروف بر اساس طرح ظاهری

به طور کلی از لحاظ ظاهری، ظروف هرکاره را می‌توان به سه نوع ساده، قلم زنی شده و نقاشی شده تقسیم کرد.

ظروف سنگی ساده: این ظروف رایج‌ترین نوع دیگ‌های سنگی هستند که ظاهری ساده دارند. با توجه به سادگی که این ظرف‌های پخت و پز دارند، جز ظروفی محسوب می‌شوند که باب سلیقه عموم مردم هستند.

ظرف‌های سنگی قلم زنی شده: سنگ تراشی یا حجاری، یکی از فنون هنری کهن ایرانی است که از گذشته‌های دور تا به امروز طرفداران قابل توجهی داشته. ظروف و دیگ‌های سنگی قلم زنی شده، خاص خراسان رضوی است و مخاطبان خاص خود را دارد. در این نوع ظروف ساخته‌شده از جنس سنگ، فرد قلم زن طرح را روی سنگ می‌اندازد و سپس با استفاده از قلم‌های مختلف طرح را بر روی آن حک می‌کند.

ظروف سنگی نقاشی شده: امروزه افراد بسیاری علاقه‌مند به استفاده از ظروفی با طرح و رنگ خاص و ساد هستند. از این رو می‌توان گفت این ظروف مناسب افرادی است که سلیقه‌ای خاص در انتخاب ظروف آشپزی دارند و خواهان استفاده از ظروف پخت و پز جذاب می‌باشند. اگر قصد خرید این نوع ظروف سنگی را دارید، لازم است بدانید رنگ‌های به کار رفته در آن‌ها نسوز هستند و از این رو نیازی نیست نگرانی در خصوص پاک شدن یا رفتن رنگ‌های روی آن‌ها داشته باشید.

جنس ظروف هرکاره از چه سنگی است؟

این ظروف از سنگی به نام سنگ سرپانتین (Serpentine) تولید می‌شوند. این سنگ که برخی آن را با نام مارسنگ یا هرکاره نیز می‌شناسند، نوعی سنگ معدنی سبز رنگ است که از قرارگیری توده‌ای کریستال‌های کوچک در کنار هم تشکیل شده. این سنگ ویژگی‌های طبیعی بسیاری دارد. یکی از ویژگی‌های آن که در قرن نوزدهم شناخته شده، خاصیت ضد حریقی آن است. برخورداری از چنین ویژگی باعث شده تا از این سنگ در تولید طیف گسترده‌ای از وسایل همچون ظروف یا دیگ‌های سنگی، استفاده شود.

سنگ هرکاره، خواص بسیاری دارد که با توجه به بحث کنونی ما می‌توان به خواصی چون قابلیت بهبود دیابت و انگل، کمک به جذب بهتر منیزیم و کلسیم، بهبود اختلالات کلیه، قلب، شکم و روده، ترمیم سلولی و… اشاره کرد.

در ایران، معادن استخراج این سنگ در شهرهایی همچون سیستان، کرمان، خوی، ماکو، زنجان و… وجود دارد اما استخراج انبوه سنگ هرکاره در شهر مشهد صورت می‌گیرد.

چگونگی ساخت انواع ظروفی که از سنگ هرکاره تولید می‌شوند

تولید انواع ظروف آشپزخانه سنگی، می‌توان به صورت دستی و دستگاهی انجام شود.

در شیوه دستی یا سنتی، بعد از استخراج سنگ سرپانتین از معدن، قطعات سنگ به کارگاه منتقل می‌شوند تا برش بخورند و به قطعات کوچک‌تری تقسیم شوند. این مرحله که قطعه سنگ بزرگ به چند قسمت کوچک‌تر تقسیم می‌شود را انگاره می‌نامند. پس از انگاره، نوبت این است که با استفاده از کلنگ، قطعات کوچک‌تر به شکل ظرف مورد نظر درآورده شوند. متخصصان حجاری و سنگ تراشی، به این مرحله، مرحله‌ی چاور، کلنگی یا قلوه می‌گویند. در مرحله بعدی که با دست انجام می‌شود، با استفاده از میخ و میله درشتی، درون قلوه سنگ یا چالور را خالی می‌کنند. سپس به منظور پرداخت سطح بیرونی، روی آن سوهان می‌کشند و بعد با استفاده از سمباده پارچه‌ای آن را صیقل می‌دهند.

اما در شیوه دستگاهی، پس از تقسیم قطعه سنگ بزرگ به قطعات کوچک‌تر، انگاره را حدودا بین ۱ الی ۲ ساعت، به ابزاری که گالو نام دارد و از جنس فلز یا چوب است، می‌چسبانند. سپس هر دو را به دستگاه سنگ تراش متصل می‌کنند و به گردش در می‌آورند تا با استفاده از فرز، سنگ را تراش دهند.

ساخت ظروف سنگی ساده در همینجا به پایان می‌رسد. اما ظروف سنگی قلم زنی شده و ظروف سنگی نقاشی شده، به مرحله نقش اندازی وارد می‌شوند. در مشهد برای انداختن نقش قلم زنی شده یا نقاشی، ظروف سنگی را با روغن مالی تقریبا سیاه می‌کنند و سپس با قلم‌های حکاکی که اسگرافیت نام دارند، بر روی ظروف نقش می‌اندازند که خود شامل سه مرحله طرح اندازی، زمینه برداری و سایه زنی است. در حال حاضر اغلب نقوشی که بر روی این نوع ظروف پخت و پز می‌اندازند، طرح‌های گل و بوته، خطوط هندسی، صحنه شکار، ابیات شعر معروف و… می‌باشد.

دیگ سنگی یا کلیه ظروف سنگی چه خواصی دارند؟ چرا باید از ظروف هرکاره استفاده کنیم؟

همانطور که می‌دانید امروزه طیف گسترده‌ای از ظروف آشپزی از جمله ظروفی از حنس تفلون، آلومینیوم، شیشه، سرامیک و… وجود دارند، با این وجود به طور ویژه‌ای بر استفاده از ظروف ساخته شده از سنگ توصیه می‌شود. دلایل بسیاری وجود دارد که افراد مختلف به ما توصیه می‌کنند از این نوع ظروف استفاده کنیم. در این بخش قصد داریم شما را با مهم‌ترین و موثق‌ترین آن‌ها آشنا کنیم.

پخت غذا در ظروف ساخته‌شده از سنگ، بافت و ساختار مواد غذایی را حفظ می‌کند.

امروزه سرطان، یکی از رایج‌ترین بیماری‌هایی است که انسان‌ها با آن درگیر هستند. بسیاری از افراد معتقدند یکی از عواملی که باعث رواج این بیماری شده است، پخت غذا در ظروفی همچون آلومینیوم، تفلون، سرامیک و… می‌باشد. چرا که قسمتی از این مواد زمانی که غذا درون آن‌ها در حال پخت است، با مواد غذایی ترکیب می‌شوند و ما با مصرف آن غذا، این مواد را وارد بدن خود می‌کنیم.

همچنین از آنجایی که این نوع ظروف به سرعت داغ می‌شوند، در بافت و ساختار غذا تغییر ایجاد می‌کنند. در واقع مواد معدنی غذایی، با افزایش سریع حرارت، خواص خود را از دست می‌دهند و حتی تا حدودی تغییر مزه می‌دهند. اما این اتفاق در ظروف سنگی نمی‌افتد. زیرا این ظروف از سنگی تولید می‌شوند که در برابر انتقال و جدب حرارت مقاومت دارد. در نتیجه به سرعت حرارت را جذب نمی‌کنند و همین باعث می‌شود تا مواد غذایی خواص خود را حفظ کنند و در نهایت غذای سالم‌تری داشته باشیم.

ظروف سنگی برای سلامت بدن مفید هستند.

از دیدگاه طب سنتی، با توجه به اینکه ظروف هرکاره از دل طبیعت تولید می‌شوند، بهترین و سالم‌ترین ظروف برای پخت غذا می‌باشند و پخت غذا در این ظروف، برای بدن دارای مزایای قابل توجهی است.

یکی از این مزایا، آزاد شدن املاح مفید موجود در سنگ سرپانتین، نظیر آهن، منیزیم، مواد معدنی و… می‌باشد. اضافه شدن این املاح به غذا نه تنها باعث خوش طعم‌تر شدن غذا می‌شود، بلکه املاح مورد نیاز بدن را نیز تامین می‌کند. به طور کلی این نوع ظروف به واسطه برخورداری از آهن و منیزیم…

–          فقر آهن را برطرف می‌کنند.

–          رشد بدن را افزایش می‌دهند.

–          سلامت قلب را بهبود می‌بخشند و از حملات قلبی و سکته جلوگیری می‌کنند.

–          از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری می‌کنند و عملکرد کلیه را بهبود می‌بخشند.

–          آسم را بهبود می‌بخشند و از ایجاد حمله‌های شدید تنفسی جلوگیری می‌کنند.

–          نیاز به مصرف انسولین را در دیابتی‌ها کاهش می‌دهند.

–          با بهبود وضعیت خواب، به نگهداری و بالا رفتن سطح انرژی بدن کمک می‌کنند.

–          و…

با استفاده از قابلمه سنگی، ماهیتابه سنگی و… در مصرف آب، مواد شوینده و سوخت صرفه جویی می‌کنید.

با توجه به مقاومتی که سنگ سرپانتین در مقابل جذب و انتقال حرارت دارد، شما می‌توانید با کم‌ترین حرارت با استفاده از این ظروف به پخت و پز بپردازید. با این کار نه تنها در مصرف گاز صرفه جویی می‌شود بلکه می‌توانید مواد غذایی را با حفظ حداکثر خواص بپزید.

علاوه بر این، امروزه شستشو ظرف‌های آشپزی پس از پخت غذا، یکی از چالش‌ها است. چرا که ظروف به سختی تمیز می‌شوند و همین باعث افزایش مصرف مواد شوینده و آب می‌شود. همچنین برای تمیز کردن ظرف‌ها لازم است از انرژی بسیاری استفاده کنید. اما ظروف سنگی به سادگی تمیز می‌شوند و همین باعث می‌شود آب و مواد شوینده کم‌تر استفاده شود.

غذا نمی‌سوزد.

با توجه به ویژگی‌ای که سنگ هرکاره در مقابل حرارت دارد، غذا هیچ وقت در ظروف سنگی نمی‌سوزد. البته در نظر داشته باشید که در قابلمه سنگی، تابه سنگی و… نمی‌توان غذای خشک پخت و این نوع ظروف پخت و پز تنها مناسب طبخ غذا‌های آبدار همچون آبگوشت، آش، انواع خورشت و… است.

سایر خواص ظروف هرکاره

–          این ظروف خط و خش نمی‌افتند و عمر طولانی دارند.

–          مانند زود پز عمل می‌کنند و شما به شیوه‌ای سالم هر نوع گوشت را ظرف ۲ ساعت می‌توانید درون آن‌ها بپزید.

–          دور ظروف سنگی از هرگونه ماده غذایی و چربی، همیشه مثل روز اولش تمیز می‌ماند.

–          هیچ وقت خاصیت ضد چسبندگی خود را از دست نمی‌دهند و تا هر زمان که از این ظروف استفاده کنید غذا به آن نمی‌چسبد.

–          و…

مضرات ظروف سنگی چیست؟

برخی افراد معتقدند، استفاده از ظروف سنگی سرپانتین فاقد هرگونه عیب و ضرری می‌باشد. اما برخی از متخصصان و کارشناسان تغذیه معتقدند، با توجه به املاحی که در سنگ سرپانتین وجود دارد، می‌توانیم بگوییم استفاده دائمی و طولانی مدت از این نوع ظروف، سنگ کلیه را به دنبال خواهد داشت.

از آنجایی که هیچ سندیت قطعی مبنی بر اینکه استفاده از ظروف هرکاره موجب بروز سنگ کلیه می‌شود، وجود ندارد، نمی‌توان این موضوع را به قطعیت پذیرفت. اما عقل حکم می‌کند، انسان از خود در برابر کوچک‌ترین خطرات احتمالی هم مراقبت کنید. از این رو توصیه می‌شود هیچ گاه از ظروف ساخته‌شده از سنگ به صورت هر روزه استفاده نکنید و سعی کنید هفته‌ای یک الی دو بار غذای مصرفی خود را درون اینگونه ظروف بپزید. به طور مثال، می‌توانید آخر هفته‌ها که اغلب اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند با استفاده از این ظروف غذایی سالم و خوش طعم، درست کنید.

از کجا ظروف سنگی بخریم؟

در حال حاضر، معدن استخراج سنگ هرکاره در بسیاری از شهرهای ایران وجود دارد و از این رو شما در بسیاری از شهرهای ایران می‌توانید ظروف هرکاره را خریداری کنید. اما از سال‌های دور تا کنون، مشهد به عنوان پایتخت ظروف هرکاره شناخته می‌شود. چرا که بخش قابل توجهی از سنگ‌های سرپانتین در کشور از کوه‌های موجود در جنوب منطقه توس مانند کوهسنگی و کوه‌های خلج استخراج می‌شود. به همین دلیل است که همواه توصیه می‌شود اگر قصد خرید دیگ سنگی مرغوب و درجه یک را دارید، به مشهد مراجعه کنید.

البته در عصر حاضر با توجه به پیشرفت تکنولوژی و گسترش سایت‌های اینترنتی، نیازی به مراجعه حضوری برای خرید این کالا نیست. کافی است به جستجو در اینترنت بپردازید و محصول مد نظر خود را از فروشگاه‌های موجود در این شهر تهیه فرمایید.

چگونه بهترین ظروف سنگی را خریداری کنیم؟

اگر قصد خرید مرغوب ترین ظروف هرکاره را دارید و می‌خواهید مطمئن باشید که ظروف سنگی که قصد خرید آن‌ها را دارید، اصل هستند، باید هنگام خرید به نکاتی توجه کنید.

یکی از ساده‌ترین کارهایی که برای تشخیص اصل بودن ظروف هرکاره می‌توانید انجام دهید، این است که از یک آهن‌ربا کمک بگیرید. اگر آهن‌ربا به ظرف بچسبد، می‌توانید مطمئن باشید که ظرف مدنظر شما، اصل است. اما اگر نچسبید، لازم است بدانید که ظرف مدنظرتان از سنگ سرپانتین مرغوب نیست. علاوه بر این، توصیه می‌شود از ظروف سنگی دارای رنگه‌های سفید بزرگ خودداری کنید. چرا که احتمال ترک خوردگی در این نواحی بیشتر است.

البته اگر قصد خرید آنلاین ظروف سنگی را دارید، توصیه می‌کنیم خریدتان را از وب‌سایت‌های معتبر انجام دهید. برای مطمئن شدن در خصوص سایتی که قصد خرید از آن را دارید، کافی است نگاهی به سابقه کاری آن فروشگاه، خدمات پشتیبانی و ضمانت‌هایی که ارائه می‌‌دهد و… بیاندازید. البته علاوه بر این‌ها حتما توجه داشته باشید که تنها از وب‌سایت‌هایی خریداری کنید که دارای شناسنامه کسب و کار و اینماد باشند.

چگونه از ظروف هرکاره مراقبت کنیم؟

بعد از خرید ظروف هرکاره، برای اینکه بتوانید تا سال‌های سال از آن‌ها به خوبی استفاده کنید، تنها لازم است به اصول زیر که به اصول استفاده و مراقبت از ظروف سنگی معروف هستند، عمل نمایید:

–          تنها غذاهایی مانند انواع خورشت‌ها، آبگوشت، آش و… یا به عبارتی تنها غذاهای آبکی را درون ظرف ساخته‌شده از سنگ بپزید.

–          در صورت کم شدن آب درون قابلمه، دیگ یا… مقداری آب ولرم یا آبجوش به غذا اضافه کنید.

–          از سرخ کردن، تفت دادن و… مواد غذایی در این ظروف پرهیز کنید.

–          با توجه به اینکه لازم است سطوح ظروف هرکاره کمی چرب باشد، از شستشو بیش از اندازه این ظروف خودداری فرمایید.

–          از برخورد ضربه و افتادن ظروف سنگی تا حد امکان جلوگیری نمایید. (برخورد ضربه یا افتادن می‌تواند موجب ترک خوردن این نوع ظروف شود.)

–          هرگز برای جوشاندن شیر، پخت برنج . کارهایی از این قبیل از ظروف هرکاره استفاده نفرمایید.

–          حتما زیر قابلمه، تابه و… سنگی شعله پخت کن قرار دهید و از قراردادن مستقیم این نوع ظروف بر روی حرارت خودداری کنید.

–          از شستشو این ظروف تا زمانی که داغ هستند، اجتناب کنید. چرا که قرارگیری ظرف‌های سنگی داغ در مجاورت آب سرد می‌تواند موجب ایجاد ترک بر روی آن‌ها شود.

–          و…

سوالات متداول در خصوص ظروف سنگی

قیمت انواع ظروف سنگی یا دیزی سنگی چقدر است؟

ظروف سنگی انواع مختلفی دارند. در نتیجه طبیعی است که با توجه به ابعاد، طرح و نوع کاربردی که دارند، دارای طیف قیمتی گسترده‌ای نیز باشند. برای اینکه بیشتر با قیمت ظروف سنگی آشنا شوید، می‌توانیم برای شما چند مثال بزنیم.

در حال حاضر اگر شهر خرید ظرف مد نظرتان را مشهد در نظر بگیریم، اگر قصد خرید یک نمکدان سنگی نقاشی شده را داشته باشید،  احتمالا بابت آن باید ۳۰ الی ۴۰ هزار تومان، هزینه کنید. در صورتی که اگر قصد خرید دیزی سنگی یک را داشته باشید، می‌توانید با مبلغی حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان، یک ظرف دیزی سنگی یک نفره ساده را بخرید. این در حالی است که اگر قصد خرید دیزی سنگی قلم زنی شده یک نفره را داشته باشید، احتمالا می‌توانید آن را با هزینه ۱۵۰ الی ۲۰۰ هزار تومان خریداری کنید.