علائم یائسگی چیست؟ + راههای درمان و جلوگیری از یائسگی
علائم یائسگی چیست؟ + راههای درمان و جلوگیری از یائسگی
یائسگی : به موازات افزایش سن، به تدریج تخمدان ها هورمون های تنظیم کننده قاعدگی (یعنی استروژن و پروژسترون) کمتری تولید می کنند و با گذشت زمان، بلوغ تخمک در تخمدان ها هم مختل شده و از طرف دیگر افزایش هورمون پروژسترون پس از تخمک گذاری به میزان قابل توجهی کاهش می یابد (پروژسترون هورمونی است که بدن را برای بارداری آماده می سازد.) این تغییرات هورمونی منجر به کاهش توانایی باروری می گردد که با توقف عادت ماهیانه نمود پیدا می کند.
این وقایع اگر قبل از سنین ۴۰ سالگی شروع شوند زنگ خطری برای یائسـگی زودرس محسوب می شود. در این حالت تخمدان ها قادر به ساختن هورمون نیستند و به تحریکات هیپوفیز که تنظیم کننده تخمدان هاست پاسخی نمی دهند.
این مسئله به این خاطر حایز اهمیت است که با شروع یائسـگی احتمال بچه دار شدن خانم ضعیف می شود و از طرفی با تغییرات هورمونی بروز بیماری های مزمن (پوکی استخوان، بیماری های قلبی- عروقی و…) سرعت می گیرد. در این حالت فرد با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی رو به رو می شود که با علائمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی های شبانه و تعریق همراه است. پیش از یائسگی زنان خطر کمتری نسبت به مردان برای ابتلا به حمله قلبی یا مغزی دارند. پس از یائسگی این خطر در زنان افزایش می یابد و پس از ۶۵ سالگی با مردان برابر می شود.
دلایل بروز یائسگی زودرس
۱- برخی جراحی ها (هیسترکتومی یا برداشت رحم)
در عمل هیسترکتومی، برداشتن رحم به تنهایی موجب یائسـگی نمی شود زیرا تخمدان ها وظیفه ترشح هورمون های استروژن و پروژسترون را به عهده دارند؛ اما در صورتی که هم تخمدان ها و هم رحم برداشته شوند یائسگی به سرعت بروز می کند.
۲- شیمی درمانی و پرتودرمانی
این درمان های بیماری سرطان می توانند محرکی برای یائسـگی باشند و موجب ظهور علایمی نظیر گرگرفتگی در طی دوره های درمان و یا در طی مدت ۳ تا ۶ ماه گردند.
۳- عدم کفایت اولیه تخمدان
در دوران جوانی اگر مقدار هورمون استروژن کاهش و مقدار هورمون تحریک کننده فولیکول ها (FSH) افزایش یابد می تواند بیانگر از کارافتادگی زودرس تخمدان ها باشد. ۴-۱ درصد از جمعیت زنان به این بیماری دچار می شوند و نازایی از پیامدهای آن است.
۴- شیوه زندگی
تنش ها و بحران های شدید عاطفی می توانند موجب توقف چرخه فعالیت تخمدان ها شوند و یائسگی زودهنگام را در زنان پدید آورند.
۵- کم وزنی های طولانی (بی اشتهایی عصبی)
زنانی که به مدت طولانی از رژیم های غذایی سخت پیروی می کنند، بیشتر در معرض یائسگی های زودتر از موعد هستند.
۶- اضافه وزن های زیاد
به همان میزان که کمبود مفرط وزن نگران کننده است، چاقی هم با اختلال در ترشح هورمون ها احتمال نارسایی تخمدان و در نهایت نازایی را افزایش می دهد. پس مثل همیشه حفظ تعادل وزن بهترین اقدام است.
۷- اختلالات هورمونی
(ترشح غیرعادی یا کارکرد نادرست گنادوتروپین ها FSH و LH)
۸- بیماری های خودایمنی
(اختلالات تیرویید، آرتریت روماتیسمی، نارسایی غده های فوق کلیه، لوبوس)
۹- سیگار کشیدن
زنانی که سیگار می کشند به علت عدم توازن هورمون های تخمدانی زودتر دچار یائسگی می شوند.
۱۰- مواجه با آلاینده ها
یکی از مهم ترین عللی که برای یائسگی زودرس در نظر گرفته می شود، مواجهه با آلاینده های مختلف است. منظور از آلاینده انواع آفت کش ها، اجزای تشکیل دهنده پلاستیک، شوینده ها، انواع رنگ ها و عطرهاست.
عوامل خطرزای یائسگی زودرس
از هر ۱۰۰۰ زن بین ۱۵ تا ۲۹ ساله یکی از آنها زودتر از موعد دچار یائسگی می‌شوند. همچنین از هر ۱۰۰ زن بین ۳۰ تا ۳۹ سال یکی از آنها دچار این نوع یائسگی می‌شوند. این مشکل می‌تواند به عوامل ژنتیک (ارثی)، بیماری‌هایی مانند بیماری‌های خودایمنی، بیماری تیروئید، عفونت‌های ویروسی، اختلالات هورمونی و اختلالات تغذیه مربوط باشد. احتمال ابتلا به یائسگی زودرس در زنانی بیشتر است که سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند.
زنانی که برای درمان سرطان و سایر بیماری‌ها، از طریق جراحی، اندام‌های زنانه را برداشته‌اند، بیشتر درمعرض خطر ابتلا به یائسگی هستند.
علائم یائسگی زودرس
نوسانات خلقی؛
خشکی واژن؛
تغییراتی در هوش و حافظه؛
گرگرفتگی؛
کاهش میل جنسی؛
اختلالات خواب؛
اضافه‌وزن؛
تعریق در خواب؛
درد واژن هنگام رابطه جنسی.
زنان ممکن است قبل از ابتلابه یائسگی زودرس سال‌ها دچار قاعدگی نامنظم باشند.
تشخیص یائسگی زودرس
آزمایش خاصی برای تشخیص قطع دوره‌های قاعدگی وجود ندارد. ولی گاهی اوقات زنان کم‌کم دچار علائم پریودهای نامنظم و یائسگی می‌شوند. ممکن است این زنان برای آزمایش کارکرد تخمدان‌ها هم اقدام کنند. برای مثال آزمایش بارداری برای اطمینان از باردارنبودن تجویز می‌شوند. آزمایش برخی بیماری‌های تیروئید برای تشخیص علت قطع‌شدن دوره‌ی قاعدگی انجام می‌شود.
به‌علاوه، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون تحریک فولیکول (FSH) انجام می‌شود. این اندازه نشان‌دهنده‌ی نزدیکی به یائسگی و وضعیت عملکرد تخمدان‌ها است. FSH تخمدان‌ها را تحریک می‌کند که استروژن تولید کنند. بنابراین وقتی سطح استروژن در بدن کاهش پیدا می‌کند سطح هورمون FSH بالا می‌رود. برای تشخیص یائسگی سطح هورمون FSH باید بالاتر از ۴۰ واحد در هر میلی‌لیتر باشد.
حتی سطح‌های هورمون تخمدان، مانند استرادیول، هم ممکن است سنجیده شوند. سطح پایین این هورمون (کمتر از ۳۲ پیکوگرم در هر میلی‌گرم) می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یائسگی باشد.
درمان یائسگی زودرس
هیچ درمانی وجود ندارد که از یائسگی زودرس جلوگیری کند یا آن را از بین ببرد، ولی زنانی که به یائسگی رسیده‌اند، روش‌هایی برای درمان دارند که می‌توانند علائم یائسگی را کاهش دهند.
انواع درمان برای ازبین‌بردن علائم
هورمون‌درمانی: هورمون‌درمانی (HT یا استروژن‌درمانی، ET) در انواع مختلف دردسترس است. این انواع شامل قرص، برچسب، اسپری پوستی، ژل و کرم می‌شوند. درمان‌های هورمونی موضعی هم برای استفاده‌ی داخل واژن استفاده می‌شود. HT/ET مؤثرترین روش برای کنترل علائمی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن است. ولی چون HT/ET خطراتی مانند حمله قلبی، سکته مغزی و سرطان سینه را هم برای سلامتی به‌همراه دارد، مختصصان پیشنهاد می‌کنند، بیماران از کمترین میزان مؤثر هورمون‌درمانی برای کوتاه‌ترین مدت‌زمان برای کنترل علائم استفاده کنند.
قرص های ضد بارداری خوراکی نوعی از HT است که گاهی اوقات برای ازبین‌بردن علائم یائسگی به‌کار می‌رود.
داروهای ضد افسردگی: بازدارنده‌های منتخب سروتونین (SSRIها) داروهای مرتبط‌به علائم یائسگی هستند. تحقیقات نشان می‌دهند که این داروها در درمان گرگرفتگی بیش از ۶۰ درصد افراد مؤثر هستند.
ژل‌ها، کرم‌ها و روان‌کننده‌های غیرهورمونی می‌توانند خشکی واژن را از بین ببرند.
فناوری باروری آزمایشگاهی: در برخی موارد، بیمار مبتلابه یائسگی زودرس می‌تواند با استفاده از تخمک اهدایی باردار شوند.
رژیم غذایی مناسب با یائسگی
طی چند سال اول پس از یائسگی تراکم استخوان ها با سرعت بیشتری کاهش می یابد. این کاهش می تواند منجر به کاهش توده استخوانی و نهایتا پوکی استخوان شود. تغذیه سالم به خصوص مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، ویتامین D می توانید کمک زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان داشته باشد. ورزش منظم و حداقل روزانه ۳۰ دقیقه و به صورت ملایم مانند پیاده روی، شنا و… می تواند باعث کاهش استرس، مشکلات روحی، پوکی استخوان، بهبودی خلق و خو و وضعیت خواب شود.
ایزوفلاون های موجود در لوبیای سویا منجر به تعادل در هورمون های استروژنیک می شود. مطالعاتی در زمینه اثربخشی و ایمنی مکمل های ایزوفلاون های تغلیظ شده سویا در حال انجام است. ولی توصیه به مصرف غذاهای طبیعی ارجحیت دارد. لگنین موجود در بذر کتان نقش تعدیل گر هورمون های جنسی را ایفا می کند.
مصرف روزانه تخم کتان آسیاب شده همراه با قهوه به میزان ۱- ۲ قاشق سوپخوری می تواند سودمند باشد.
دریافت روزانه ۴۰۰IU ویتامین E مخلوط توکوفرول و توکوتریول به فرم طبیعی می تواند در تخفیف علایم یائسگی موثر باشد. ویتامین های گروه B هم می توانند در رفع استرس ناشی از آغاز زودهنگام یائسگی موثر باشند. روغن پامچال یا هسته مویز به عنوان منبعی از گامالینولنیک اسید (GLA) که نوعی اسید چرب ضروری در سنتز پروستاگلاتدین و تعدیل علایم یائسگی است. گیاه پنج انگشت (نام علمی: Vitex angus- castus) که حاوی استروژن گیاهی است، دارای مواد موثره ای است که می تواند روی محور هیپوفیز- تخمدان تاثیر گذاشته و به بهبود اختلالات قاعدگی از جمله یائسگی زودرس کمک کند.
اصلاح الگوی تغذیه‌ای و مصرف بیشتر مواد غذایی حاوی استروژن‌های گیاهی نظیر سویا، نخود فرنگی، عدس، لوبیا و به‌طور کلی حبوبات می‌تواند کمک‌کننده باشد.
گیاه پنج‌انگشت که حاوی استروژن گیاهی است، دارای مواد موثره‌ای است که می‌تواند روی محور هیپوفیز ـ تخمدان تاثیر گذاشته و به بهبود اختلالات قاعدگی از جمله یائسگی زودرس کمک کند البته به علت تداخل اثر بهتر است از مصرف همزمان آن با قرص‌های ضد بارداری و داروهای هورمونی پرهیز شود. مصرف ترکیب رازیانه، تخم کرفس، آنیسون، شیرین‌بیان و پونه نیز در درمان یائسگی زودرس کمک‌کننده است.
فوفل و جینسینگ نیز از گیاهان اثربخش در این زمینه است. دم‌کرده زنجبیل، زعفران و دارچین نیز می‌تواند موثر باشد. گل پامچال، شبدر قرمز، گل ساعتی، گزنه و شنبلیله هم از دیگر گیاهان موثر در کمک به درمان اختلالات قاعدگی است البته با توجه به تفاوت مزاج‌ها و علل بیماری در افراد مختلف، مصرف تمام گیاهان فوق باید با نظر پزشک متخصص گیاهان دارویی یا طب سنتی انجام شود.
طب سوزنی نیز با مکانیسم ایجاد آرامش در فرد، تحریک ترشح هورمون‌های زنانه و افزایش جریان خون و انرژی در تخمدان و رحم، روش موثری در کمک به درمان اختلالات قاعدگی و یائسگی زودرس است.
آینده زنان مبتلا به یائسگی زودرس
ادامه زندگی زنان مبتلابه یائسـگی زودرس به دلیل ایجاد یائسـگی بستگی دارد. اگر یائسـگی زودرس به‌خاطر جراحی یا درمان سرطان به‌وجود آمده باشد، ادامه زندگی به‌دلیل اصلی این درمان‌ها بستگی دارد. همان‌طور که ذکر شد زنانی که به‌خاطر نارسایی زودرس تخمدان‌ها و یا دلایل ناشناخته به یائسـگی زودرس مبتلا می‌شوند، درمعرض خطر پوکی استخوان هم هستند. امکان اینکه این زنان در هنگام پیری به بیماری‌های قلبی و عروقی مبتلا شوند، بیشتر است. البته باید تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شوند.
نظرات