روشهای آبیاری زمینهای کشاورزی در کشورهای پیشرفته
روشهای آبیاری زمینهای کشاورزی در کشورهای پیشرفته
نگاهی به وضع اراضی کشاورزی جهان
آبیاری زمینهای کشاورزی : موسسه پژوهش های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی اعلام کرد: در طول ۴۰ سال در دنیا زمینهای آبی تقریباً دو برابر شده است که نتیجه تبدیل شدن ۱۳۴ میلیون هکتار زمین دیم به آبی است.
موسسه پژوهش های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی در گزارشی اعلام کرد: تولید مواد خوراکی و محصولات کشاورزی برای انسان و دام در شکل سنتی خود به خاک و زمین وابسته است.
وسعت و درجه کیفیت خاک و زمین کشاورزی پایه توان تولید کشاورزی هر کشور است ودر صورتی که این منبع با سایر منابع پایه، دانش، تکنولوژی مناسب و سرمایه لازم تلفیق شود، امنیت غذایی را میتوان تضمین کرد.
هم اکنون در جهان توزیع زمین کشاورزی به گونه‌ای است که برخی از کشورها از این نعمت بهره کمتری برده‌اند و ناچارند برای تأمین غذا به بازار جهانی متکی باشند، با عنایت به افزایش جمعیت و افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی در آینده مقدار زمین بیشتری باید زیر کشت رود یا بهره‌وری و میزان تولید در واحدهای سطح چنان افزایش یابد که پاسخگوی تقاضای رو به افزایش مواد غذایی باشد.
حال این پرسش مطرح است که آیا امکان افزایش سطح زیر کشت در جهان وجود دارد؟ اگر آری، در کدام منطقه یا کشور؟ بررسی وضع توزیع زمین کشاورزی در جهان میتواند ضمن پاسخ به پرسش فوق، نمای روشن‌تری از وضع آینده را در ذهن سیاست‌گذاران بخش کشاورزی به نمایش بگذارد.
در این گزارش مقدار زمین موجود و پتانسیل افزایش سطح زیر کشت برحسب جمعیت هر کشور مورد بررسی قرار گرفته است. آمارها از سازمان های بین‌المللی و پورتال آنها تهیه شده و آمار زمین کشاورزی مربوط به سازمان خواربار جهانی (فائو) و تعداد جمعیت از دفتر جمعیت سازمان ملل متحد است.
آسیا و اروپا دارای کمترین پتانسیل برای افزایش سطح زیر کشت و آفریقا (زیر صحرا) و آمریکای جنوبی دارای بیشترین زمین قابل کشت هستند که زیر کشت بردن آنها مستلزم سرمایه‌گذاری و صرف هزینه است. اینجا بهره‌برداری‌های جدید در زمینهای دورتر از مناطق و بازارهای مقصد، موجب افزایش هزینه و بالا رفتن قیمت‌ها میشود، به عبارت دیگر قیمت‌ها باید آن چنان باشند که ایجاد بهره‌برداری جدید سود اقتصادی داشته باشد.
بر اساس آمار فائو، کل زمینهای جهان ۹۶ر۱۳ میلیارد هکتار است که از این مقدار حدود ۴ میلیارد هکتار (۲۹ درصد) جنگل است ، ۹ر۴ میلیارد هکتار (۳۵ درصد) زمین کشاورزی است و بقیه زمین‌هایی هستند که نه در چارچوب تعریف جنگل می‌گنجند و نه در چارچوب تعریف زمین کشاورزی؛ مانند زمینهای باتلاقی، کویری و … همچنین نزدیک به ۴ر۱ میلیارد هکتار زمین کشت شده برای محصولات موقت (سالانه) در سال ۲۰۱۱ وجود داشت و ۱۵۴ میلیون هکتار هم به محصولات دائمی تخصیص یافته بود. در سال ۲۰۱۱ در حدود ۳۱۸ میلیون هکتار زمین تجهیز شده برای کشت آبی وجود داشت. زمینهای کشت شده در سال ۲۰۱۱ معادل ۷ر۱۰ درصد از کل زمینهای دنیا بود و ۸ر۲۲ درصد زمینهای کشت شده در سال ۲۰۱۱ جزو زمینهای کشت آبی بود.
در حالی که در سال ۱۹۷۰ زمینهای کشت شده ۱ر۱۰ از کل زمینها و زمینهای کشت آبی ۸ر۱۳ درصد از زمینهای زراعی بود. یعنی در طول ۴۰ سال زمینهای آبی تقریباً دو برابر شده است که نتیجه تبدیل شدن ۱۳۴ میلیون هکتار زمین دیم به آبی است.
افزایش زمینهای آبی با افزایش مصرف کود به منظور افزایش تولید محصول در واحد سطح همراه بوده است که طبعاً تبعات محیط زیستی خواهد داشت.
مرزهای سیاسی، دسترسی به منابع آب و زمین را به شدت نامتعادل می‌سازد، بیست کشور پرجمعیت دنیا که در مجموع نزدیک به ۷۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند، نشان میدهد سهم این کشورها از زمین کشاورزی ۶۰ درصد کل زمینهای کشاورزی است. سهم سرانه زمین کشاورزی چین که نزدیک به ۱ر۴ میلیارد نفر جمعیت دارد، تنها ۸۰۰ مترمربع است، با توجه به بازدهی این مقدار زمین بدیهی است که تأمین نان، گوشت، روغن و قند و سایر مواد خوراکی در داخل با مشکل کمبود روبرو شود. سرانه زمین کشاورزی برای ایران ۲۳۰۰ مترمربع است. همچنین کشورهای آمریکا، روسیه و برزیل به طور نسبی در وضعیت مناسبی از منابع زمین کشاورزی قرار دارند.
در تعریف اراضی کشاورزی آمده است، این عرصه ها،زمین‌هایی هستند که هم اکنون در زیر کشت قرار دارند؛ بنابراین ممکن است کشوری از تمام پتانسیل خود استفاده نکرده باشد نظیر برزیل و کنگو. اما کشورهایی نظیر چین و هند در حد بهره‌برداری کامل از گستره زمینهای قابل کشت هستند.
در هر حال اگر سایر عوامل مؤثر بر تقاضای محصولات کشاورزی را ثابت فرض کنیم، با عنایت به منابع موجود، آینده جمعیتی این دو کشور تأثیر بسزایی در امنیت غذایی جهان خواهد داشت.
در آینده به جز جمعیت عوامل دیگری بر تقاضای محصولات کشاورزی مؤثر خواهند بود.
رشد درآمد و شهرنشینی که هم بر مقدار تقاضا از ترکیب فعلی غذایی خواهد افزود و هم از طریق تغییر ترکیب خوراک موجود در سفره به سمت مصرف پروتئین بیشتر، تقاضا برای انواع گوشت و نیاز به افزایش تولید خوراک دام را بالا خواهد برد.
تقاضا برای سوخت زیستی و اختصاص برخی از محصولات کشاورزی برای این منظور به عنوان رقیب دیگری در سمت تقاضا برای مواد خوراکی است که هم اکنون به سرعت در حال افزایش است.
افزایش قیمت مواد سوختی و تقاضا برای آنها عامل مؤثری برای افزایش تقاضا برای سوخت زیستی خواهد بود. با عنایت به اینکه کشورهای پرجمعیتی نظیر چین، هند، بنگلادش، پاکستان و اندونزی دارای رشد درآمد سرانه نسبتاً بالایی هستند، انتظار می‌رود به سمت واردات بیشتر مواد خوراکی رو آورده و بازار را تحت تأثیر قرار دهند. همچنین فشار قیمت سوخت‌های فسیلی موجب خواهد شد اتحادیه اروپا و کشورهای پیشرفته صنعتی مقدار بیشتری از محصولات کشاورزی تولیدی و وارداتی خود را تبدیل به سوخت کنند.
در هر حال میتوان گفت که توزیع جمعیت و زمین در اکثر کشورها به طور نسبی تناسبی با هم ندارند، به طور مثال چین با ۲۳ر۱۹ درصد از جمعیت جهان نزدیک به ۸ درصد از زمینهای کشاورزی را در اختیار دارد که اختلاف این دو نسبت بیش از ۱۱ درصد است، به عبارت دیگر در صورتی که زمینهای کشاورزی جهان به طور مساوی بین افراد تقسیم می‌شد، ۱۱ درصد از زمین سایر کشورها باید به چین تعلق می‌گرفت، اما در حال حاضر برای تأمین خوراک جمعیت چین (باثبات سایر شرایط) باید تولید حاصل از ۱۱ درصد زمین کشورهای دیگر به چین صادر شود. باید اشاره داشت: برای کشورهای پرجمعیت، افزایش تجارت محصولات خوراکی اجتناب‌ناپذیر است و در این صورت کشورهایی موفق خواهند بود که دارای منابع کافی برای تولید در داخل هستند یا در تقسیم کار جهانی دارای توانایی‌هایی هستند که قدرت اقتصادی آنها را بالا میبرد و نگرانی از واردات ندارند.
[box]
همچین بخوانید : علت کم شدن بارندگی در ایران
[/box]
میتوان در این خصوص به ژاپن اشاره کرد که یکی از بزرگترین واردکنندگان مواد غذایی در دنیاست، اما تراز تجاری این کشور چندان از واردات مواد غذایی تأثیر نمی‌پذیرد.
امنیت غذایی با تمام مؤلفه‌های خود تنها در تلفیق با جنبه‌های کلان اقتصاد معنی پیدا می‌کند.
برخی از این کشورها نظیر استرالیا، کانادا، روسیه، آرژانتین و آمریکا که از نظر سرانه زمین کشاورزی درصدر هستند ،نقش مهمی در تولید محصولات کشاورزی جهان دارند؛این در حالی است که به جز قزاقستان هیچ‌یک از این کشورها در قاره آسیا قرار ندارند. در اینجا باید دو نکته مورد توجه قرار گیرد؛ اول اینکه برخی از کشورها پتانسیل افزایش سطح زیر دارند، اما به دلیل ضعف زیرساخت‌ها، فقر و شرایط سیاسی ـ اجتماعی قادر به بهره‌برداری کشاورزی از پتانسیل‌ها نیستند. کشورهای آفریقایی (زیر صحرا) مانند کنگو و برخی از کشورهای آمریکای لاتین از این دسته هستند. دوم اینکه برخی کشورها عرصه زیادی از زمینها را زیر کشت دیم برده‌اند، در حالی که منابع آب کافی برای آبیاری وجود ندارد و بازدهی بسیار پایین است؛ به این ترتیب سرانه زمین کشاورزی بالاست، در حالی که به طور نسبی میزان تولید پایین است. به عنوان نمونه کشور قزاقستان با ۲۳ میلیون هکتار زمین زیر کشت در سال ۲۰۱۲ دارای ۱۴ میلیون هکتار زمین زیر کشت گندم و ۶ر۱ میلیون هکتار زمین زیر کشت جو داشت، به عبارت دیگر ۷۰ درصد زمین زیر کشت این کشور به گندم و جو اختصاص داده شده بود، در حالیکه عملکرد گندم و جو در این کشور به ترتیب ۶۸۳ و ۹۱۲ کیلوگرم در هر هکتار بود؛این در حالی است که مقدار زمین تجهیزشده برای آبیاری در این کشور کمتر از ۱۰ درصد عرصه زیر کشت بود.
آبیاری مدرن
مقدمه ای بر آبیاری مدرن
تعریف
از نظر کسانی که در مناطق خشک زندگی می کنند ، آبیاری بعنوان بخشی از عملیات فرایند تولید محصولات کشاورزی بقدری از بدیهات بشمار می رود که نیازی به تعریف آن نمی رود . اما بر خلاف تصور و برداشت عامیانه ای که از این واژه می شود ، آبیاری به روش نوین ابعاد گسترده تری را در بر می گیرد . بدین ترتیب، تعریفی علمی و جامع به شرح زیر بر آن مرتبت است . «آبیاری کوششی است که انسان بعمل می آورد تا سیکل هیدرولوژیکی را در جهت تولید محصولات کشاورزی بصورت موضعی تغییر دهد » .
طراحی آبیاری مجموعه عملیات و تمهیداتی گفته می شود که قبل از اجرای آبیاری باید صورت پذیرد تا از مجموعه آب-خاک-گیاه بطور بهینه استفاده به عمل آید .
اهداف
امروزه آبیاری در کشوری مانند ایران باید بقدری از عملیات عادی کشاورزی بحساب آید که برای متخصصین مجال طرح این سوال که اصولا با اجرای پروژه های آبیاری چه اهدافی را می توان دنبال کرد داده نشود . اما اگر طرح های بزرگ آبیاری را که در سطح دنیا به اجرا در آمده یا در حال اجرا میباشند در نظر بگیریم مشاهده میشود که در این طرحها تنها رفع کمبود بارندگی و تولید بیشتر محصول مورد نظر نبوده است بلکه هدفهای سیاسی و اجتماعی و وابستگی یا احیانا منظورهای دیگر نیز مطرح بوده است.
آبیاری بمنظور افزایش محصولات
در حال حاضر در دنیا حدود۵/۱میلیارد هکتار زمین زیر کشت محصولات مختلف قرار دارد از این رقم حدود ۲۳۶ میلیون هکتار را زراعتهای آبی تشکیل میدهد ، یعنی ۱۶درصد زمین های کشاورزی دنیا بصورت آبی و۸۴درصد بقیه بصورت دیم زراعت میشود. اما اگر به تولیدات حاصله از این زمینها توجه کنیم مشاهده میشود که ۳۰تا۴۰درصد محصولات کشاورزی دنیا از زراعتهای آبی حاصل میشود، عمدتا تولیدات زراعتهای آبی را محصولات استراتژیک و با ارزش تشکیل میدهد.
این افزایش محصول علی الاصول مرهون آب و آبیاری است .
در دنیا برداشت ۸تن گندم از هر هکتار زراعت آبی تقریبا عادی شده است در حالی که تولید محصول از زراعتهای از زراعتهای دیم و آبیاری بطریق سنتی معمولا از ۷۰۰ کیلو گرم تا ۵/۱ تن در هکتار متجاوز نیست.
آبیاری بمنظور اصلاح زمین و محیط رشد و زیست
تبخیر وتعرق باعث جمع شدن نمک در لایه ی سطحی خاک می شود که بتدریج خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک در منطقه توسعه و ریشه ها را مختل و حاصلخیزی آن بحدی نقصان میابد که ممکن است رشد گیاه را غیر ممکن سازد . این نمک ها در مناطق مرطوب در نتیجه ی بارندگی تا اندازه ای شسته می شوند اما در مناطق خشک و نیمه خشک امکان شستشوی طبیعی وجود ندارد و اگر بخواهیم زراعت تداوم خود را حفظ کند بایست آب را بصورت مصنوعی وارد زمین کرد تا نمکها از محیط رشد ریشه شسته شوند .
آبیاری بمنظور کاهش اثر خشکسالی ها
آبیاری از قدیم بعنوان وسیله ای در تقلیل اثرات نامطلوب خشکسالی وقحطی مورد استفاده قرار می گرفته است . حتی در مواردی که بعلت بارندگی زیاد آبیاری چندان اهمیت ندارد کمبودبارندگی در یک سال میتواند خسارت هنگفتی ببار آورد زیرا در چنین وضعیتی اثر گیاهان دایمی و بخصوص باغات میوه صدمه خواهند دید . در این کشورها پیش بینی تمهیدات لازم برای آبیاری علمی در مواقع ضروری میتواند از بروز چنین خطراتی جلوگیری کند .
بهرگیری بیشتر از منابع آب و بالا بردن راندمان آن
در آبیاری تحت فشار میتوان راندمان ۲۰درصد آبیاری سطحی و سنتی را تا ۹۰درصد افزایش و منابع آب شیرین را بیهوده هدر نداد و سطح کشت را تا سه برابر معمول افزایش داد .
رشد بهتر گیاه
در آبیاری تحت فشار به علت منظم بودن زمان و میزان آبیاری می توان تنش های آبی که غالبا گیاه را از بین میبرد کم کرد و رشد گیاه را چند برابر نمود و محصولات کشاورزی را تا چند برابر افزایش داد .
امکان بکارگیری کود و سم با سیستم آبیاری تحت فشار
در آبیاری تحت فشار این امکان وجود دارد تا کودهای شیمیایی محلول را به تدریج و همراه با سیستم آبیاری در اختیار گیاه قرار داد که بدین ترتیب از خطر شسته شدن کود و نشست آن به عمق خاک و یا از خارج شدن آنها با رواناب سطحی جلوگیری نمود .
توجیه اقتصادی استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار در مزارع و باغات
الف-با استفاده از سیستم های پیشرفته آبیاری تحت فشار محصولات کشاورزی مثل –گندم-جو-ذرت-پنبه-چغندر قندحداقل دو تا سه برابر افزایش محصول خواهند داشت (در قیاس با روشهای آبیاری سنتی)
مثال: گندم با استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار همراه با استفاده از کود و سم حداقل ۶تا۸تن در هکتار افزایش خواهد داشت این به تجربه ثابت گردید و در حال حاضر در اغلب کشورهای استفاده کننده از این سیستم ادامه دارد .
ب-ذرت علوفه ای (برای استفاده حیوانات) به ۷۰تا۸۰ تن در هکتار افزایش میابد .
ت- پنبه در هکتار به ۴تن افزایش خواهد یافت .
ث-سایر محصولات چون سویا-کلزا-یونجه و چغندر قند نیز بهمین نسبت دو تا سه برابر نسبت به روش های سنتی افزایش محصول خواهند داشت.
انواع سیستمهای آبیاری تحت فشار
انواع آبیاری تحت فشار به دو دسته ی کلی تقسیم می گردند .
۱)آبیاری موضعی :
که یک قسمت محدود آبیاری می شود و کل سطح را پوشش نمی دهد و معمولا برای آبیاری باغات مناسب است که به روشهای زیر تقسیم می شود .
الف)آبیاری میکرو : در این روش آب تقریبا پودر شده و در هوا پخش می شود و برای ایجاد مه مصنوعی و بالا بردن رطوبط هوا بسیار مناسب می باشد . این روش برای انواع سبزیجات و کشت درخت کیوی بسیار مناسب می باشد .
ب)آبیاری قطره ای : آبیاری قطره ای شیوه ای است که در آن آب مورد نیاز بجای اینکه برای سطح زیر کشت تامین گردد برای هر بوته یا درخت بطور جداگانه محاسبه و در اختیار گیاه قرار داده می شود . و برای آبیاری باغات و انواع درختان بخصوص انگور-سیب-گلابی-گردو-زیتون و غیره بسیار مناسب می باشد.
ج) آبیاری تیپ : این روش برای گیاهان و درختچه های چند ساله که زیر۵ سال عمر مفید دارند و همچنین برای کشت محصولات کشاورزی تراکم بالا یک ساله که آبیاری بارانی مناسب نیست مثل پنبه و گیاهان جالیزی بسیار مناسب می باشد .
۲)سیستم آبیاری بارانی:
آبیاری بارانی نه تنها به عنوان یکی از روشهای آبیاری در زراعت و باغداری مطرح است بلکه برای هدفهای دیگر نیز از این روش استفاده می شود . از آنجمله می توان موارد زیر را نام برد.
الف–برای رفع پساب حاصله تصفیه خانه ها فاضلاب شهری و صنعتی و پخش آنها بر روی زمینها .
ب-برای پخش کودهای شیمیایی روش آبیاری بارانی بسیار موثر است زیرا کودهای محلول در آب را می توان به راحتی با این روش در اختیار گیاه قرار داد.
ج-برای جلو گیری از یخ زدن گیاهان بخصوص در مورد درختان میوه که خطر یخ زدگی غنچه ها ویا میوه های جوان در اوایل بهار زیاد است ، استفاده از این سیستم بسیار کار برد دارد.
د-برای کمک به جوانه زدن بذرها پخش آب با آبیاری بارانی کارایی بالایی دارد . زیرا غالبا نیاز پیدا میشود که سطح زمین به مقدار بسیار کمی خیس شود تا عمل جوانه زدن تسهیل شود . با این روش ضمن صرفه جویی در مصرف آب از رشد بموقع گیاه نیز استفاده خواهد شد.
«هدف از آبیاری اولا رفع نیازهای آبی گیاهان بوده و در درجه بعدی پخش کودهای شیمیایی و کمک به جوانه زدن میباشد»
انواع سیستم های آبیاری و انتخاب سیستم مناسب:
انتخاب سیستم آبیاری مناسب با موارد زیر در ارتباط است :
۱- شکل زمین
۲- مساحت زمین
۳- بافت خاک
۴- تمایل کشاورزی
۵- شرایط اجتماعی
۶- شرایط اقتصادی
۱- اولین سیستمهای آبیاری که ابداع شدند انواع متحرک دستی بودند.در این روش لوله های آبرسانی به موازات ردیف های گیاهی است که روی هر لوله تعدادی رایزر و آبپاش نصب شده است و به وسیله ی آبپاشها آب روی زمین پخش میشود . این روش دارای هزینه ی پایین بوده ولی نیاز به نیروی کارگری زیادی دارد و معمولا برای مزارعه ی کوچک مناسب میباشد بنا بر این این سیستم برای مزارع بزرگ کشاورزی مناسب نیست .
۲- سیستمهای ثابت در اصل مشابه سیستمهای متحرک می باشند با این تفاوت که در آنها لوله های آبرسانی در تمام مدت فصل رشد گیاه در محل خود ثابت باقی می مانند . این سیستم برای تمام شرایط مزرعه مناسب میباشد ولی اولا هزینه ی بالایی دارد و در ثانی این سیستم بعلت متحرک بودن آبپاش قابلیت مکانیزاسیون را ندارد بنا بر این مناسب مزارع بزرگ نمی باشد .
۳- سیستم سنتر پیوت و لینیر (سیستمهای پیشرفته در سطح جهان ) : کمبود شدید نیروی انسانی بخصوص در کشورهای صنعتی باعث پیدایش سیستمهای آبیاری کاملا مکانیزه ی سنتر پیوت و لینیر گردید در این سیستم آب می بایست به مرکز زمین منتقل و از آنجا به بازوی پیوت انتقال یابد . روی بازوی پیوت در فواصل مختلف پایه های چرخداری به نام برج قرار گرفته ایت . بازوی سنتر پیوت توسط موتورهای برقی حول محور اصلی در گردش است . این عمل باعث می شود تا سطح آبیاری شده به شکل یک دایره یا مستقیم کلیه ی سطح زیر کشت را از ۴۰هکتار تا۱۰۰هکتار با یک دستگاه سنتر پیوت یا لینر بطور یکنواخت و منظم بدون نیاز به کارگر ، آبیاری نمود و بطور اتوماتیک بعد از پایان آبیاری در محل اولیه خود توقف نماید . این سیستم هم اکنون در کلیه ی کشورهای پیشرفته ی دنیا از جمله امریکا-کانادا-استرالیا-اروپا-آسیا مثل قزاقستان-عربستان-سوریه-ایران-عراق و غیره مورد استفاده قرار میگیرد. بعنوان مثال در امریکا و اروپا با استفاده از این سیستمها محصولات کشاورزی به میزان ۲تا۴برابردر قیاس با آبیاری به طریقه سنتی افزایش داشته است .
در اغلب کشورهای پیشرفته و استفاده کننده از سیستمهای آبیاری تحت فشار با افزایش چشمگیر محصولات کشاورزی و باغی هزینه خرید و نصب این سیستمها بعد از ۲سال مستهلک خواهد شد و این امر جای هیچگونه تردیدی نیست و عملا ثلبت گردید . بیشتر کشورهای استفاده کننده از این سیستمها در جهان صادر کننده محصولات کشاورزی و باغی میباشند مثل : امریکا-کانادا-استرالیا-آرژانتین و دیگر کشورها .
بنابر این کشور ایران با داشتن حجم بالای زمینهای زراعی و منابع عظیم آب و با استفاده از این سیستمها میتواند ظرف چند سال جزءصادر کنندگان محصولات کشاورزی و دامی گرددو صنایع جانبی زیادی در کشور راه اندازی نماید مثل گاوداری-گوسفندداری-پرورش ماهی-مرغداری و صنایع لبنی که کشور ایران بشدت به آن نیاز دارد و همسایکان ایران هم از مشتریان عمده این محصولات غذایی خواهند بود .
بنابراین کشور ایران با داشتن کشاورزی مدرن از نظر واردات محصولات غذایی ودامی نیازی به کشورهای خارج نخواهد داشت و وابستگی به منابع دیگر کشور برای خرید محصولات کشاورزی هم بمراتب کمتر میگردد . بدیهی است با افزایش محصولات کشاورزی و دامی ضمن صادرات به کشورهای همسایه سطح اشتغال را بالا برده و گروهی از روستاییان نیز مشغول کار خواهند شد .
این نکته نیز قابل ذکر است که با داشتن کشاورزی مدرن و پیشرفته منابع دامی و لبنی هم به سهولت قابل تهیه و راه اندازی است که این خود سود سر شاری عاید کشور میگردد. مثل:دامداری- مرغداری و تاسیس کارخانجات لبنی (شیر-ماست-پنیر-کره و غیره).
نظرات